Neft va gaz sanoatining rivojlanish tarixi

Uglevodorod asosidagi eritmalar

Uglevodorod asosidagi eritmalar asosan ko‘p komponentli kolloid-kimyoviy sistemadan tarkib topgan murakkab eritma hisoblanadi. Bunda dispers muhit sifatida uglevodorod, dispers faza sifatida esa suv va qattiq komponentlar qatnashadi. Ular suvsiz suyuqlikga va inertli emulsiyaga bo‘linadi. Uning tarkibiga dispertsion muhit sifatida dizel yonilg‘isi, dispers faza sifatida yuqori oksidlangan bitum, og‘rlashtirgich, oz miqdorda minerallashgan suv, yuqori ta’sirli kaltsiy oksidi, tolali asbect kiradi.

Bitumli suspenziyaning xossasi dizel yonilg‘isining kimyoviy tarkibiga va bitum tarkibiga bog‘liq.
Uglevodorod eritmalar neftli qatlamlarni ochishga, kern olishga, gilli qatlamlarni burg‘ilashga hamda burg‘ilash jarayonida sodir bo‘ladigan har xil qiyinchiliklarni bartaraf qilishga mo‘ljallangan.

Gumat-kaltsiyli eritmalar

Neft va gaz quduqlarini burg‘ilash jarayonida foydalanishga mo‘ljallangan eritmalar. Bunda gumin kislotasi tuzlari asosida tayyorlanadigan eritmalarning qattiq fazasi miqdori 5-7% ga teng.

Bu eritmalarning shartli qovushqoqligini va siljishga nisbatan kuchlanish kattaligini muntazam saqlab turish uchun eritmaga gumin kislotasining kaltsiyli tuzi qo‘shib tayyorlanadi. Burg‘ilash eritmasini gumin kislota tuziga aylantirish uchun eritmaga 0,05-0,1% miqdorda kaltsiy xlorid (CaCl₂) tuzi va 0,5-0,1% gumin kislotasi, hamda 1,5-25% miqdorda suv qo‘shiladi.

Burg’ilash qorishmasini tayyorlash asbob-uskunalari

1. Gilli eritmalarni tayyorlash.

2. Mehanik gil qorishtirgich.
3. Gidravlik gil qorishtirgich.

Gilli eritmalarni gil va suvdan tayyorlash mumkin.

Gil – Cho‘kindi tog‘ jinsi. Kaolinit, montmorilonit va gidroslyuda minerallaridan iborat. Yer po‘stining 80 % ni, og‘irligining 4% ni tashkil qiladi. Gil 0,01 mm va undan kichik gil minerallari zarrachalaridan iborat bo‘lib, yopishqoq-cho‘ziluvchan bo‘ladi. Gil suv bilan aralashganda “eritma” deb ataluvchi kolloid-suspenziyali sistema hosil qiladi.
Gilning asosiy xususiyatlaridan biri, uning kolloidligi. U 1 t gildan chiqadigan eritma miqdori bilan aniqlanadi (6.1 jadval).

7.1 jadval

Gillarning kolloidligi bo‘yicha tasnifi

Qovushqoqligi 25 s, g/sm^3 bo‘lganda eritmaning zichligi	Gillarning kolloidligi	1 t gildan gilli eritmaning chiqish miqdori, m^3
1,06 gacha	Yuqori kolloidli	16 gacha
1,06-1,15	Kolloidli	10-4
1,15-1,30	O‘rta kolloidli	3-1,6
>1,40	Kam kolloidli, og‘ir gil	<1,6

Bir xil sharoitda kolloidlikning ko‘payishi bilan gilning sarfi, demak gil eritmaning tan-narxi kamayadi. 1 m³ burg‘ilash eritmani tayyorlash uchun sarflanadigan gilning tan-narxi quyidagi formula bilan aniqlanadi:

bunda Q - 1m³ eritmani tayyorlash uchun sarflanadigan gilning miqdori, t ; P_r - gilning zichligi t/m³; P_gr-gilli eritmalarning kerak bo‘lgan zichligi t/m³; gilning zichligi – 2,2-2,7 t/m³; R_s - chuchuk suvning zichligi 1,0 t/m³, dengiz suvining zichligi esa 1,03 t/m³ ga teng.
Gilli eritmalarni tayyorlash uchun mahsus zavodlarda tayyorlangan kukunsimon gillardan foydalaniladi. Kukunsimon gillarning miqdori 6.2 jadval bo‘yicha aniqlanadi.

7.2 javdal

Kukunsimon gillarning ta’rifi

Sort	Qovushqoqligi 25s g/sm^3 bo‘lgan eritmaning zichligi	1 t kukunsimon gildan chiqadigan eritmaning miqdori, m^3	Elakdagi cho‘kma, %		Namlik, %	Gilli eritmalardagi qumning miqdori, %
			№ 0,5	№ 0,075		Umumiy	YUvilgan
1	1,06 gacha	10 dan kam emas	0	10 gacha	5,0-8,0	0,8 gacha	0,5 gacha
2	1,06-1,08	8-10	0	>10	5,0-8,0	>1,5	>0,8
3	1,08-1,15	4-8	0	>10	5,0-8,0	>3,0	>1,5
4	1,15 dan Yuqori	4 dan kamroq	0	>10	5,0-8,0	>4	>3

Gilli eritmalarni tayyorlashda foydalaniladigan materiallarning xossalariga qarab har xil gil qorishtirgichlardan foydalaniladi. Ularning mexanik, gidravlik, vertikal, bug‘li, bir valli, ikki valli va boshqa turlari mavjud.

7.8 - rasm. Burg‘ilash eritmasining sirkulyatsiyasi.