Neft va gaz

II BOB: Neft va neft mahsulotlarini rezervuarlarda yo’qotish turlari va manbalari.

2.1	Neft mahsulotlarini yo’qotilish tasnifi.
2.2	Neft mahsulotlarini rezervuarlada nafas olishdagi yo’qotilish tasnifi.
III BOB: Hisob Qismi.
3.1	Gorizantal va vertikal rezervuarlarda 1 sutka va 30 sutka davomida yo’qotilishini hisoblash.
3.2	Yo’qotishlarni kamaytirish uchun yordamchi qurulmalarni tanlash.
	VI. BOB: Atrof muhitni muhofaza qilish.
	V. BOB: Hayot foliyati hafsizligi.
	VI. BOB: Hulosa.
	Foydalanilgan adabniyotlar.

IV-BOB: Atrof muhitni muhofaza qilish.

O‘simlik va yer qatlamiga bo‘ladigan ta’sirlar Magistral quvurlardan to‘kilgan neft va neft mahsulotlari yerning biologik unumdorligining pasayishiga olib keladi. Neft va neft mahsulotlari bilan ifloslangan yerga ekilgan o‘simlikning bo‘yi neft bilan ifloslanmagan yerga ekilgan o‘simlikning bo‘yiga qaraganda 3–4 marta past, hosildorligi esa 5–6 marta kam bo‘lishi amaliy kuzatishlarda ham aniqlangan. Neftning qaynash harorati 150° C dan 275° C gacha bo‘lgan fraksiyalari yuqori zaharli, qaynash harorati past bo‘lgan fraksiyalari (tez bug‘lanuvchi fraksiyalari) kam zaharli hisoblanadi. Bunday fraksiyalar tez bug‘lanishi natijasida yer qatlamiga singib ketishga ulgurolmaydi. Yuqori haroratda qaynovchi og‘ir fraksiyalarning qovushqoqligi yuqori bo‘lishi yerdagi o‘simlik qatlamiga bo‘lgan ta’sirini oshiradi. Umuman, neft va neft mahsulotlari bilan ifloslangan yerdagi o‘simlik qatlamining o‘z-o‘zicha tozalanish jarayoni (ayniqsa, shimoliy hududlarda) bir necha yilni tashkil qiladi.

Neft-gazni tashish va saqlash tizimida atrof-muhitning ifloslanishini kamaytirish 106 To‘kilgan neft va neft mahsulotlarining tuproq va o‘simlik qatlamiga bo‘lgan ta’sirini kamaytirish (oldingi holatiga qaytarish) ikki usulda, ya’ni to‘kilgan neftni qirib olish va neft to‘kilgan maydonni regeneratsiya (yerni yuvish) orqali amalga oshiriladi. Yer osti suvlarining sathi yer yuzasidan chuqurda joylashgan bo‘lsa, qirib olish usulidan foydalaniladi. Aks holda regeneratsiya (yerni yuvish) usulidan foydalaniladiNeft, uni qayta ishlash mahsulotlari, shuningdek, gaz kondensatlari ko'rinishidagi uglevodorod tizimlari insonning atrof-muhitiga, xususan, suv, tuproq va havoga juda salbiy ta'sir ko'rsatadi. Hozirgi vaqtda Rossiya yoqilg'i-energetika kompleksi korxonalari, shu jumladan neftni qazib olish va qayta ishlashga ixtisoslashgan korxonalar atrof-muhitni ifloslantiruvchi eng yirik sanoat manbalari hisoblanadi. Atmosferaga chiqarilayotgan turli zaharli moddalarning 48% dan ortigʻi, 30% qattiq maishiy chiqindilar, 27% ifloslangan suv chiqindilari va 70% dan ortigʻi issiqxona gazlari umumiy hajmining ulushiga toʻgʻri keladi. ifloslantiruvchi muhit, yoqilgʻi-energetika kompleksi korxonalari katta moliyaviy zarar koʻrmoqda. Shu munosabat bilan, tuproq qoplamini neft bilan ifloslanishdan tozalash va ularni keyinchalik o'zgartirish masalasi erta hal qilishning ustuvor yo'nalishi hisoblanadi. Afsuski, hozirgi vaqtda mutaxassislar neft va mahsulotlar darajasini, uning tuproqdagi o'zgarishini aniqlashning sertifikatlangan usullari, shuningdek, ushbu mahsulotlarning tuproqdagi ruxsat etilgan tarkibiga oid standartlarga ega emaslar. turli xil turlari... Jumladan, turli xil xo'jalik maqsadlaridagi tuproqlarda meliorativ ishlar amalga oshirilgandan so'ng ularning qoldiq tarkibi standartlari, bu esa o'z navbatida yoqilg'i-energetika kompleksi korxonalari va ekologik xizmatlar o'rtasidagi munosabatlarda ko'plab muammolar va tushunmovchiliklarning shakllanishiga olib keladi. erni keyinchalik qabul qilish bilan meliorativ ishlarni rejalashtirish va amalga oshirish qiyinligida.
Emissiya va chang muammosi ham dolzarb emas, chunki bu hodisaning natijasi gaz va changning ko'payishi shaklida atrof-muhitning ifloslanishidir. Misol tariqasida, zamonaviy voqelikda neftni qayta ishlash zavodlari faoliyati orqali atmosferaga 1050 ming tonnadan ortiq zararli ifloslantiruvchi moddalar chiqariladi, bunda maxsus filtrlarda tutilish ulushi umumiy hajmning 47 foizidan oshmaydi. Yoqilg'i-energetika korxonalarining atmosferaga chiqindilarining asosiy tarkibi:
-uglevodorodlar - 23%,
-uglerod - 7,3%,
-oltingugurt - 16,6%,
-azot - 2%.
Mutaxassislarning fikriga ko'ra, Rossiya neftni qayta ishlash sanoati o'z faoliyati jarayonida atmosferaga qayta ishlangan xom ashyoning 0,45% dan ko'prog'ini chiqaradi, shu bilan birga dunyoning yanada tsivilizatsiyalashgan va iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarida shunga o'xshash sanoat bundan ortiq bo'lmagan darajaga qat'iy rioya qiladi. atmosfera chiqindilarining 0,1% dan ortiq. Bundan tashqari, atrof-muhitga deyarli tuzatib bo'lmaydigan zararni neftni qayta ishlash zavodlarining olovli qurilmalari keltirib chiqaradi, chunki olovli pechlarda yoqilg'ining yonishi paytida uglerod va benzopirenning kondensatsiyasi mahsuloti bo'lgan aerozol zarralari hosil bo'ladi, bu ham kanserogen uglevodorod hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda neftni qayta ishlashning ekologik muammolariga gidrosferaning neft va neft mahsulotlari bilan ifloslanishi muammosi ham kiradi, bu esa sayyoramiz suv havzasining kichik daryolar va suv omborlaridan Jahon okeanigacha to'liq ifloslanish xavfini anglatadi. Xuddi shu ro'yxatda er osti suvlarining neft va neft mahsulotlari bilan ifloslanishi muammosi mavjud, chunki neftni qayta ishlash zavodlarining oqava suvlari suv havzalariga katta miqdordagi zararli moddalarni - xloridlar, sulfitlar, fenollar, to'xtatilgan qattiq moddalar, og'ir moddalar shaklida neft mahsulotlarini olib keladi. metall tuzlari, azot birikmalari va boshqalar "qulay »Umuman atrof-muhitga, xususan, inson salomatligiga ta'sir qiladi. Ta’kidlash joizki, ulkan sunami to‘lqinlari, zilzilalar va shunga o‘xshash ko‘rinishdagi tabiiy ofatlar tankerlarni neft mahsulotlari bilan to‘ldirishi, shuningdek, port neft omborlari va neft bazalarining vayron bo‘lishi bilan birga kichadi.
Neftni qayta ishlash zavodlari tomonidan ishlab chiqarilgan gazlarning ko'p qismi atmosferaga kirib, suv bilan o'zaro ta'sir qiladi, natijada er yuzasiga kislotali yomg'ir shaklida tushadigan kislotalar hosil bo'ladi, bu esa istisnosiz barcha tirik organizmlarga zararli ta'sir ko'rsatadi. Bundan tashqari, neftni qayta ishlash zavodlari chiqindilarining tarkibiy qismlari stratosferada ozon bilan reaksiyaga kirishadi, uni yo'q qiladi va shu bilan ozon teshiklarini hosil qiladi. Sayyorada yashovchi va ozon teshiklari orqali kuchli mutagen bo'lgan qisqa to'lqinli ultrabinafsha nurlanishining qattiq ta'siriga duchor bo'lgan barcha tirik mavjudotlar uchun ham halokatli narsa
Hozirgi vaqtda jaxon fan-texnika taraqqiyoti jadal rivojlanishi munosabati bilan tabiiy zahiralardan xoʼjalik maqsadlarida tobora koʼproq foydalanilmoda. Buning uctiga, dunyo aholisi yildan-yilga oʼsib borib, koʼproq miqdorda oziq-ovqat, yonilgʼi, kiyim-kechak va boshqa narsalarni ishlab chiqarish talab qilinmoqda. Bu esa oʼrmonlar egallab turgan maydonlarning jadal surʼatlarda qisqaririshiga, choʼl-saxrolarning bostirib kelishiga, tuproqning buzilishiga, atmosferaning yuqorida joylashgan ozon toʼsigʼi kamayib ketishiga, yer havosining oʼrtacha harorati ortib borishiga va boshqa holatlariga sabab boʼlmoqda.
Ekologiya hozirgi zamonning keng mikyosdagi keskin ijtimoiy muammolaridan biridir. Uni xal etish barcha xalklarning manfaatlariga mos boʼlib, sivilizatsiyaning hozirgi kuni va kelajagi koʼp jihatdan ana shu muammoning xal qilinishiga bogʼliqdir.
Taraqqiyotning hozirgi bosqichida inson bilan tabiatning oʼzaro taʼsiriga oid bir kator muammolarni xal etish faqat bir mamlakat doirasida cheklanib qola olmaydi. Ularni butun sayyoramiz kulamida xal qilish zarur. Koʼrinib turibdiki, tabiiy muhitni inson yuritadigan xoʼjalik faoliyatining zararli taʼsiridan himoya qilish bilan bogʼliq boʼlgan koʼpgina muammolar keng kulam kasb etadi. Shu sababli ular faqat xalkaro hamkorlik asosida xal qilinishi lozim.
Ekologik xafvsizlik butun jamiyatning buguni va ertasi uchun dolzarbligi, juda zarurligi bois eng muhim muammolar jumlasiga kiradi. Bu muammolar amaliy tarzda xal etilsa, koʼp jihatdan hozirgi turmushining axvoli va sifatini belgilash imkoniyatini beradi. Iqtisodiyotning ishlab chiqarish bilan bogʼliq tarmoqlarini ekologik jihatdan zararsiz texnologiya yordamida rivojlantirishni taʼminlash imkoniga ega boʼladi.
Oʼzbekistonda ekologik siyosat davlat siyosati darajasigacha koʼtarilgan. Respublika Konstitutsiyasining 47-48, 50-51 va 55- moddalarida ekologik qonunlar aniq va ravshan tarzda ifodalangan. Shuningdek, Oʼzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qabul qilingan «Tabiat muxofazasi toʼgʼrisida» qonun (9 dekabr 1992 yil) va Vazirlar Maxkamasi qabul qilgan qarorlar mamlakatning ekologik siyosatini xuquqiy qonunlar va qarorlar asosida mustaxkamlaydi.
Oʼzbekistonda ekologik siyosat yukorida aytib oʼtilganidek bir kator qabul kilingan qonunlar, «Ep toʼgʼrisida»gi (20-iyunь1990-y.), «Qazilma boyliklar toʼgʼrisida»gi (22-sentyabr 1994y. ), «Suv va suvdan foydalanish» (6-may 1993 y. ), «Oʼsimlik olamini muxofaza kilish va foydalanish» (26-dekabr 1997 y. ), «Xayvonot olamini muxofaza kilish va foydalanish» (26-dekabr 1997 y. ), «Аloxida muxofaza kilinadigan xududlar toʼgʼrisida»gi (7-may 1993 y.), «Аtmosfera havosini muhofaza qilish» .(27-dekabr 1996 y.), «Davlat kadastri toʼgʼrisida»gi (39-avgust 2000 y.), «Ekologik ekspertiza toʼgʼrisida»gi (15-dekabr 2000 y. ) qonunlar, shuningdek, Vazirlar Maxkamasi qabul qilgan koʼplab qarorlar asosida amalga oshiriladi.
Аtmosfera havosini changdan tozalashning quyidagi usullari mavjud:
1) gravitatsion usuli;
2) quruq inertsion va markazdan qochma kuch asosida tozalash usuli;
3) hoʼllash usuli;
4) filьtrlash usuli;
5) elektrostatik usul;
6) tovush va ulьtratovush yordamida koagullash usuli.
Oqova suvlarning bir necha sinflanishi mavjuddir. Iflossuvlarning effektiv tozalash sxemasini tanlab olish uchun eng qulay boʼlgan sinflanish bu L.А.Kulьskiy sinflanishidir. Ushbu sinflanishga binoan suvlar 4 guruxga boʼlinadi:
1 gurux – suvda erimaydigan yirik dispersli zarrachalar bilan ifloslangan suvlar, zarrachalar kattaligi 10 - 10 m,
2 gurux – suvda erimaydigan mayda dispersli va kolloid zarrachalar bilan ifloslangan suvlar, zarrachalar kattaligi 10 - 10 m,
3 gurux – suvda erigan organik moddalar bilan suvlar
4 gurux – suvda erigan anorganik moddalar bilan ifloslangan suvlar (kislota, ishqor, tuzlar).
Oqova suvlarning har bir guruhiga oʼziga xos tozalash usullari mavjud boʼlib, ular quyidagi guruxlarga boʼlinadi:
1) mexanik tozalash usullari (tindirish, filьtrlash, sentrfugalash);
2) fizik-kimyoviy usullar (flotatsiya, adsorbtsiya, flokulyatsiya, koagulyatsiya, ekstraktsiya, ion alamashinish usuli);
3) kimyoviy usullar (neytrallash, oksidlash, qaytarish, termooksidlash);
4) biokimyoviy usullar – tirik organizmlarning organik ifloslantiruvchi moddalarning oziqa sifatida isteʼmol qilishiga asoslangandir.
Kimyo sanoatida suv xom ashyo,erituvchi, reaktsion muhit, ekstragent, aadsorbent sifatida, moddalar uskunalarni sovitish va isitishda tayyor mahsulotlarni va uskunalarni yuvishda ishlatiladi. Texnologik jarayonlarda ishlatilgan suv turli xil moddalar bilan ifloslanadi. Masalan: mineral oʼgʼitlarni ishlab chiqarishdagi oqava suvlar kislota, ishqor v tuzlar bilan ifloslanadi: neftni qayta ishlash korxonalarining suvlari neftь mahsulotlari, yogʼ, moy, fenol, sirtaktiv moddalar bilan ifloslangandir. Plastmassa buyumlarini ishlab chiqarish korxonalarining suvlari tarkibida monometrlar, yuqori molekulyar birikmalar, saqich va hokazo moddalar bor.
Аtmosfera havosining tozaligini saqlash maqsadida hozirgi kunda quyidagi tashkiliy chora–tadbirlarni amalga oshiriladi.
1. Shaharlarda atmosfera havosini kuchli ifloslantiruvchi sanoat korxonalarini joylashtirish mumkin emas (masalan: kimyoviy metallurgiya va hokazolar).
2. Qurilayotgan sanoat korxonalarini aholi zich joylashgan yerlardan uzoqroq joyga shamol yoʼnalishini hisobga olgan holda joylashtirish kerak va uning atrofida sanitar himoya zonalarini barpo qilish zarur.
3. Havoga chiqarilayotgan gazlarning zaharlilik darajasiga qarab sanoat korxonalarini 5 sinfga ajratilgan va ularning har biriga quyidagi sanitar himoya zonalarini belgilangan.
I – 1000m. II -500m. III – 300m. IV – 100m. V – 50m.
Ushbu himoya zonalarining maydoni koʼkalamzorlashtrilgan boʼlishi kerak. Chunki 1 m2 barg yuzasi 1,5–3,0g. gacha changni va 1 ga yashil oʼsimlik maydoni esa 8 kg/soat SO2 gazini yutishi mumkin.
4. Sanoat korxonalari albatta tepalik va shamol yaxshi yuradigan yerlarga joylashtirilishi kerak.
5. Zaharli gazlarni tashlaydigan trubalarni balandligi 250–300m boʼlishi kerak.
6. Yoqilgʼilarni gaz va elektr turlari bilan almashtirish kerak.
7. Yoqilgʼi sifatida foydalanilyotgan neftь va gaz tarkibidagi oltingugurtni tozalash uchun ularga maxsus ishlov berish kerak.
8. Аtmosfera havosini himoya qilishning eng asosiy chora tadbirlaridan biri tozalagich moslamalarini qurishdir.
Lekin yuqorida keltirilgan chora tadbirlar atmosfera havosini ifloslanishdan saqlash uchun yetarli emasdir. Buning uchun eng avvalo sanoat korxonalarida hosil boʼlayotgan chiqindilarning miqdorini keskin kamayishiga erishishimiz zarurdir.
Zaharli gazlarni miqdorini kamaytirishning texnologik choralari texnologik va konstruktiv oʼzgartirishlar yigʼindisidan tashkil topgandir. Ular quyidagi yoʼnalishlarda amalga oshiriladi.
1. Texnologik jarayonlari borishi davomida zaharli moddalarni hosil boʼlish mexanizmini oʼrganish.
2. Аsosiy inshootlar kontruktsiyasini takomillashtirish.
3. Xom ashyo sifatida ishlatiladigan zaharli moddalarni kam zaharli yoki umuman toza turlari bilan almashtirish.
4. Chiqindisiz texnologik jarayonlari tashkil qilish. Yuqoridagi texnologik tadbirlar ichida zaharli moddalarni hosil boʼlish mexanizmini oʼrganish eng asosiy oʼrinni egallaydi.
Bitiruv malakaviy ishida Tabiiy gaz tarkibidan N2S ni adsorbtsiya usul yordamida tozalash yiliga 250 ming tonna tabiiy gazni ikki boskichli konversiya kilish texnologiyasining asosiy massa almashinish va gidromexanika jarayoni hisoblangan.
“Shurtan” GKM da 39 ta atmosferani ifloslantiruvchi manba aniqlangan boʼlib, ulardan uyushtirilgan 31 ta bu manbalardan yil davomida atmosferaga 2661,43 tonna ifloslantiruvchi modda kelib chiqadi. Bulardan asosiylari CO2, NO2,NO siklogeksan uglevodorodlar, pentangeksan, qurum, metan, SO2, H2 va xloridlar.
Havoni tarkibidagi gaz aralashmasi yoqiligʼi bilan birgalikda kuydirib yuboriladi.
Quyida korxonani suv bilan taʼminlanishi va chiqarib yuboriladigan oqava suv miqdori va ularni tozalash usullari aks ettirilgan jadval keltirilgan (1-jadval va 2-jadval). Jarayonia korxonani suv bilan shahar markaziy suv quvuri orqali taʼminlanadi.