Nizomiy nomidagi tdpu prafisional ta’lim fakulteti

Nizomiy nomidagi TDPU

Prafisional ta’lim fakulteti
TMJ 101-guruh talabasi
ABDUKARIMOV ASLIDDINni
Materialshunoslik va konstruksion
Materiallar fanidan 1-labaratoriya
ishi

MAVZU:Metallarning kristallanish

Jarayonini o’rganish
Tekshirdi: Pirniyozova M
Ishdan maqsad:Metal va qotishmalarning kristalanish jarayonini o’rganish
UMUMUIY MALUMOT:Metallar yaltiroqlikka ega
Bo’lgan plastic moddalardir. Ular o’zidan issiqlikni
Va elektr tokini juda yaxshi o’tkazadi.
Sof metallaarning elektr o’tkazuvchanligi temperatura ko’tarilishi bilan pasayadi . Rus olimi LAMANOFS “Metallar bolg’alash mumkun bo’lgan yaltiroq jismlardir” degan edi .shuning uchun ham metallarga bunday tarif bersa bo’ladi.
Temperatura pasaygan sari elekt o’tkazuvchznligi
Ortadigan , bolg’alanuvchan, issiq o’tkazuvchan
Va yaltiroq moddalar metallaar deb ataladi. Metallarning elekt va issiqlik o’tkazuvchanligi ularning kristall panjarasida erkin elektronlar borligidandir

Kristallar haqidagi fan kristallografiya deb ataladi

• markazlashgan kub panjara;
• yoqlari markazlashgan kub panjara;
• geksagonal panjara.
1. Markazlashgan kub panjara. Bunda kristall panjaraning o‘zida 9 ta atom bo‘lib, 8 ta atom kub burchaklari uchlarida, 1 ta atom esa kubning markazida joylashgan. Bunday panjara temir, natriy, xrom va boshqa metallarga xos.
2. Yoqlari markazlashgan kub panjara. Element uyasida 14 ta atom joylashgan bo‘lib, 8 ta atom kub uchlarida, 6 ta atom esa kub tomonlari markazlarida joylashgan. Bunday kristall panjara aluminiy, qo‘rg‘oshin, oltin, nikel va boshqa metallarga xosdir. 3. Geksagonal panjara (olti yoqli prizma). Metall atomlarining 12 tasi prizma burchaklarining uchida, 3 tasi esa prizmaning o‘rta ko‘ndalang kesimida, 2 tasi prizmaning yuqori va ostki yuza markazlarida joylashgan. Bunday metall panjara magniy, rux, titan va boshqa metallarga xosdir
Metallar va qotishmalar muhit ta’sirida kimyoviy jihatdan o‘zgaradi va bu o‘zgarishlar korroziya deb ataladi. Korroziya turli metallarda turlicha ro‘y beradi: temir zanglaydi, misning ustki qismi ko‘karadi, qo‘rg‘oshin xiralashadi, aluminiy qorayadi va hokazo. Ko‘p metallar va qotishmalarning kimyoviy xossalari yuqori haroratda o‘zgaradi. Metallar oksidlanganligi sababli ham korroziyaga uchraydi. Yuqori darajada qizdirilganda oksidlanmaydigan metallar issiqlikka chidamli metallar deb ataladi. Ba’zi metallar yuqori darajagacha qizdirilganda ham o‘z tuzilishini saqlaydi, yumshamaydi va og‘ir vaznlarda ham deformatsiyalanmaslik xususiyatiga ega bo‘ladi, bunday metallar o‘tga chidamli (olovbardosh) metallar deb ataladi. Ko‘p metallar ishqorlar, kislotalar, tuzlar ta’sirida bo‘ladi. Bunday ta’sirlarga chidamli metallar kislotaga, tuzga, ishqorga chidamli metallar deb ataladi
Kristallarni tashkil etgan zarrachalar shu kristallar hajmida geometrik tarzda tartibli joylashadi, bunday tuzilish kristall panjara deb aytiladi (4-rasm). Rentgen nurlari yordamida olib borilgan tekshirishlar shuni ko‘rsatadiki, aksari metallarning kristall panjaralari quyidagicha ko‘rinishda bo‘ladi.