Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti ‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

3.2. Jismoniy tarbiya berish metodi va usullari

Metod - bu mazmun, aniq didaktik vazifalar, vositalar va sharoitlarga qarab o‘quv jarayonini optimallashtirishga qaratilgan metodlar tizimi.

Jismoniy tarbiya usullarining asosi yuklarni tartibga solish va ularning dam olish bilan uyg‘un, o‘ychan birlashmasidir.
Bolaning ruhiy va jismoniy kuchini va kuch sarflagandan so‘ng dam olishini faollashtirish tiklanish jarayonlarini tezlashtiradi, samaradorlikni oshiradi. Jismoniy tarbiya jarayonida bolaning mashg‘ulotning bir turidan boshqasiga, jismoniy mashg‘ulotdan aqliy faoliyatga o‘tishi keng qo‘llaniladi. Bunday holda, tarbiyachi bolaning jismoniy va aqliy kuchi sarflanishini kuzatishi, uning yoshi va individual xususiyatlarini hisobga olishi va shunga qarab o‘qitishda umumiy didaktik vizual, og‘zaki (og‘zaki) va amaliy usullarni qo‘llashi kerak.
Bolaning shaxsiyatini rivojlantirishda muhim rolni insoniyat to‘plagan tajribani o‘zlashtirish: bilimlar, faoliyat usullari va hk. Bolaning harakat tajribasini o‘zlashtirishiga va uning sifatli rivojlanishiga quyidagi o‘qitish usullari yordam beradi: axborot-retseptiv, reproduktiv, muammoli o‘rganish, ijodkorlikni shakllantirish (rivojlantirish).


Og‘zaki uslublar ko‘pincha syujetga asoslangan tashqi o‘yinlarni tushuntirish uchun ishlatiladigan majoziy syujet hikoyasini o‘z ichiga oladi. Hikoyaning syujeti, uning mazmuni bolalar uchun tushunarli bo‘lishi kerak. Shu sababli, ushbu texnikadan foydalanish tarbiyachidan avvalgi ishni rejalashtirish va o‘ylab ko‘rishni talab qiladi. Tarbiyachi tabiatda, qushlar, hayvonlar xatti-harakatlarining jonli burchagida kuzatuv olib boradi; badiiy adabiyotlarni o‘qiydi, o‘yinni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan tasavvurlarni tuzib, bolalar uchun filmlar, videofilmlar, filmlarni namoyish etadi. O‘yinni situatsion tushuntirish o‘rniga tarbiyachi birinchi o‘yindan oldin o‘yin qoidalari va signalni o‘z ichiga olgan ertak parchasi yoki ertak hikoyasidan foydalanadi. Ularning tushuntirishlari 1,5-2 daqiqa, ba’zan esa kamroq vaqt ajratilgan usulni oladi. Bunday tushuntirishning tarbiyaviy samarasi yuqori - bolada dam olish xayoli, xayolot rivojlanadi. Syujetli voqea tasvirni kiritishga, harakatlarning ekspresivligini tarbiyalashga yordam beradi.
Psixologik va pedagogik tadqiqotlar 4-5 va ayniqsa 6 yoshli bolaning o‘zi uchun mavjud bo‘lgan turli xil harakat harakatlaridagi vazifalarni bilishga tayyorligini tasdiqlaydi. Bu harakatlarni o‘rgatishda og‘zaki ta’sirlardan keng foydalanishga imkon beradi.
Bolada harakatli ko‘nikmalarni shakllantirishda mashg‘ulotlarning samaradorligi ko‘p jihatdan uning mashqlar mazmuni va tuzilishi, uni amalga oshirish ketma-ketligi to‘g‘risida xabardorligi darajasiga bog‘liq. Mashqlarni bajarishda bolada shartli refleksli bog‘lanishlar rivojlanadi, ular takrorlanganda, shu jumladan ruhiy jihatdan ham bu bog‘lanishlar oydinlashadi va natijada mashqlar bajarilishining amaliy yaxshilanishi. Harakat qobiliyatlarini shakllantirish jarayonida tarbiyachi g‘oyaviy g‘oyalarni faollashtirish uchun turli xil usullardan foydalanadi. Shunday qilib, mahoratni barqarorlashtirishga erishilganda, bolani eslash va mashqlarning ketma-ketligini aytib berishga taklif qilinadi
Og‘zaki usullardan doimiy foydalanish tarbiyachiga ularni nafaqat tanish mashqlarda, balki harakatlarning yangi kombinatsiyalarini tushuntirishda ham qo‘llashga imkon beradi. Bola og‘zaki vazifalarda erkin harakatlanishni, mustaqil bo‘lishni o‘rganadi
Ta’lim metodlari o‘quv predmeti, aniq didaktik vazifalar, vositalar va ta’lim shartlarining o‘ziga xos xususiyatlariga bog‘liq usullar tizimining turli birikmalaridan iboratdir.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolaning nerv tizimi va butun organizmi nihoyatda plastik va tashqi ta’sirga beriluvchan bo‘ladi. Shuning uchun maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan mashg‘ulot olib borganda psixik va jismoniy kuch sarflanadigan to‘g‘ri vaqt nisbati va undan so‘nggi dam olishni belgilash tarbiyachining muhim vazifalaridan biri bo‘lishi lozim. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga ta’lim berishda ularning yosh xususiyatlari va imkoniyatlarini hisobga olgan holda, quyidagi metodlardan foydalaniladi:

1. 
   Ko‘rgazmali metod.
   
2. 
   Og‘zaki metod.
   
3. 
   Amaliy metod.
   
4. 
   O‘yin metodi.
   
5. 
   Musobaqa metodi.