Noan’anaviy ta’lim texnologiyalaridan foydalanishning nazariy asoslari

Noan'anaviy darslardan foydalanishning nazariy asoslari


1.1 Noan'anaviy dars tushunchasi, belgilari, shakllari, tamoyillari

So'nggi paytlarda "noan'anaviy darslar" tushunchasi tobora ko'proq foydalanilmoqda. Biroq, bu tushunchaning o'ziga xos klassik ta'rifi yo'q. Bundan tashqari, ba'zi olimlar va o'qituvchilar buni etarlicha ilmiy deb hisoblamaydilar va turli xil variantlarni taklif qilishadi, masalan, "nostandart dars". Biroq ko‘pchilik tadqiqotchilar o‘z faoliyatlarida “noan’anaviy dars” atamasini hamon qo‘llashadi.

S.V. Kulnevich va T.N. Lakotsenina bunday darslarni "oddiy dars emas" deb atadi. Ularning fikricha, “noan’anaviy dars” atamasini rad etish tabiiydir, “chunki uning uslubiy adabiyotlarda keng qo‘llanilishi o‘rganishni an’anaviy tashkil etishdan faqat kognitiv faoliyatni faollashtiris


Noan’anaviy ta’lim ‒ talabalarni o‘z kasbiga qiziqtiruvchi, bilim doiralarini kengaytiruvchi, ularda hozirjavoblik xususiyatlarini tarbiyalovchi, faollashtiruvchi va ularning mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantiruvchi kabi didaktik funksiyalarni bajaradi.1 Tajribalarda ta’kidlanganidek, agar mashg‘ulot odatdagi faqat tinglab o‘tirishga asoslangan usulda o‘tkazilganda, talabalar axborotning ko‘pi bilan 20 foizini o‘zlashtirgan bo‘lsa, zamonaviy texnologiyalardan foydalanilganda esa bu ko‘rsatkich 80‒90 foizgacha oshganligi tasdiqlangan. Noan’anaviy ta’limning samaradorligi yana shundan iboratki, uning qatnashchilari yaxlit tizimli bilimga ega bo‘ladi va mustaqil ‒ ijodiy fikrlash qobiliyatlari rivojlanishi negizida bo‘lajak kasbiy faoliyatga oid boshlang‘ich ko‘- nikmalar shakllantirilib, o‘quv-tarbiyaviy jarayonni amaliyot bilan bevosita bog‘lab olib borishni ta’minlaydi.2 Shuning uchun ham u rivojlantiruvchi o‘qitishning yuqori samarali usullaridan biri bo‘lib hi-soblanadi. Talabalarning darsdan tashqari mustaqil ishlarini tashkil etishda ham o‘qituvchilarning tashabbuskorligi, mahorati muhim hisoblanadi. Zamonaviy texnologiyalarga asoslangan dasturiy ta’lim vositalar, innovatsion texnologiyalar bugungi kun ta’limining istiqboli hisoblanadi. Shunday ekan, innovatsion ta’- lim muhitini yaratish, o‘quv jarayonlarini raqamlashtirish bilan bog‘liqdir.3 Bugungi kunda oliy ta’lim muassasalarida o‘quv jarayonlarini talabalarning tashabbusi va ijodiy faoliyatisiz tashkil etib bo‘lmaydi. Shuning uchun mustaqil ish o‘quv jarayonining ajralmas qismi hisoblanadi. Kasbiy ko‘nikmalar mustaqil faoliyat orqali tajriba orttirish bilan aniq shakllanadi. Talabalarning mustaqil ishi bilim olish qobiliyatini rivojlantiradigan, talabaning o‘zini-o‘zi rivojlantirish, ijodiy qobiliyatlarini shakllantiradigan tarzda qurilishi kerak. Bu, ayniqsa, ilm-fan va texnikaning jadal rivojlanishi sharoitida, mutaxassis ta’lim muassasasini tugatgandan so‘ng, o‘z-o‘zini tarbiyalash bilan shug‘ullanishi kerak bo‘lganda, turli adabiy manbalarni mustaqil o‘rganish orqali o‘z bilim darajasini oshirishga to‘g‘ri keladi. Davlatimiz rahbarining Oliy Majlisga Murojaatnomasida ham iqtisodiy-ijtimoiy hayotning barcha sohalariga, shu jumladan, ta’lim sohasiga raqamli texnologiyalarni keng joriy etish eng ustuvor vazifa qilib belgilangan.4 Ushbu ustuvor vazifalarni amalga oshirishda talabalarning darsda va darsdan tashqari mustaqil ishlarini masofadan tashkil etish talabalarda mustaqillikni, individual faollikni, tashabbuskorlikni, kreativ fikrlash kabi intelletual salohiyatlarini namoyish etishda yordam beradi. Tadqiqotlardan shuni kuzatish mumkinki, talabalarni mustaqil ijodiy rivojlantirish masalasi bugungi kunda pedagog kadrlar tayyorlash tizimining dolzarb muammolaridan biri sifatida o‘rganilayotgan bo‘lsa-da, amaldagi mavjud holati, o‘quv-metodik ta’minot va moddiy-texnik baza bugungi kunning innovatsion talablari darajasida shakllantirilmagan. Oliy ta’lim muassasalarida “Texnologik ta’lim” yo‘nalishida o‘qitiladigan umumkasbiy va ixtisoslik fanlaridan to‘garaklar tashkil qilish va platformalar, ijtimoiy tarmoqlardan foydalangan holda, talabalarning bo‘sh vaqtlarini unumli, sermazmun o‘tkazish, nafaqat fanga bo‘lgan, kasb-hunarga bo‘lgan qiziqishlarini ham yanada orttiradi. Bunday mustaqil o‘quv jarayonlarini amalga oshirishda darsdan tashqari ishlar (to‘garak) ishlarni tashkil etish bundan mustasno. Darsdan tashqari ishlarning maqsadi, talabalarda dunyoqarashni to‘g‘ri shakllantirishda va tarbiyaviy-axloqiy kamol topishida zamin yaratadi, ularda mehnatsevarlik, tashkilotchilik, tashabbuskorlik, iroda, intizom, aniqlik, faollik, maqsadga muvofiqlik, mustaqil fikrlash kabi qimmatli fazilatlarni shakllantiradi.