Номинализм

---

 
 
 
 
 
 
Номинализм
(пулнинг номинал назарияси) 
 
 

---

 
Кириш 
Пул жамият ҳаётида муҳим рол ўйнайди, чунки у ижтимоий маҳсулот 
айланишида воситачилик қилади, қиймат ва қўшимча қиймат яратишга ҳисса 
қўшади, такрор ишлаб чиқариш жараёнида фаол рол ўйнайди, нархлар, 
фоизлар ва иқтисодиётнинг бошқа муҳим харажатлар кўрсаткичларига таъсир 
қилади. Пул ёрдамида миллий даромад ва ялпи ички маҳсулот иқтисодиётнинг 
турли тармоқлари, шунингдек, аҳолининг ижтимоий гуруҳлари ва қатламлари 
ўртасида қайта тақсимланади. 
Пулнинг жамият учун аҳамияти нафақат унинг келиб чиқишини 
аниқлашга қизиқиш уйғотади, балки пулнинг турли назарияларининг 
ривожланишини ҳам рағбатлантиради. Иккинчисининг эволюцияси ижтимоий 
ривожланишнинг иқтисодий, ижтимоий ва сиёсий шароитлари билан 
белгиланади. Бироқ, пулнинг барча назариялари охир-оқибатда пул-кредит 
соҳасида ҳам, умумий иқтисодий сиёсатда ҳам амалий тавсияларни ишлаб 
чиқишга қаратилган эди. Шу билан бирга, пул назарияси иқтисодий фаннинг 
мустақил бўлимидир. У пулнинг фаолияти билан боғлиқ иқтисодий 
муносабатлар соҳасини ва ушбу иқтисодий категориянинг фаолияти билан 
белгиланадиган барча институтларни ўрганади. 
Асосий қисм 
Пулнинг номиналистик назарияси уларнинг моҳиятини ҳар қандай ички 
қийматдан маҳрум бўлган шартли ҳисоб бирликлари ёки белгилар сифатида 
белгилайди. Пулнинг моҳиятини шундай тушунишга мувофиқ, бу назария 
тарафдорлари пулнинг сотиб олиш қобилияти (сотиб олиш қобилияти) 
уларнинг моддий таркибига умуман боғлиқ емас, балки фақат номинал 
қиймати билан белгиланади, деб ҳисоблашади. Пулнинг номиналистик 
назарияси муомала ва тўлов воситаси функсияси каби функсияларнинг 
ривожланиши асосида, шунингдек, пулнинг ўз вазнига кўра емас, балки 
товарлар алмашинувига ҳисса қўша бошлаганлиги сабабли вужудга келган. , 
лекин уларда кўрсатилган номиналга (номга) мувофиқ. Бу назариянинг 
ривожланишига тангаларнинг эскириши натижасида уларнинг номинал 
қийматининг пулнинг ички товар таркибидан четга чиқиши ҳам ёрдам берди. 
Бу ҳолат олтин танга муомаласидан қоғоз пул муомаласига ўтиш шароитида 
позициялари сезиларли даражада мустаҳкамланган ушбу назарий йўналиш 
тарафдорлари томонидан қабул қилинди. Қоғоз пулларнинг мавжудлиги ва 
улар билан металл (олтин ва кумуш) тангаларнинг тўлиқ алмаштирилиши 
пуллар (айниқса, замонавийлари) давлат томонидан чиқарилган шартли 
белгилар эканлиги ҳақидаги далилларни кучайтиради. Пулнинг номиналистик 
назарияси тарафдорлари пулни шартли, мавҳум ҳисоб бирлиги бўлиб, идеал 
нарх шкаласини аниқлаш (ўрнатиш) учун хизмат қилади, деб ҳисоблашади. 

---

Бунинг оқибати шундаки, пулнинг моҳияти уларнинг функцияларига 
(ҳаммасига ҳам бўлмаса ҳам) қисқаради ва пулнинг ўзи товар дунёсидан 
ажралиб чиқади ва шунга мос равишда уларнинг қиймат мазмуни инкор 
этилади. Ҳозирги вақтда бу назария амалда бошқа пул назариялари 
(моҳиятини, уларнинг иқтисодий жараёнлардаги роли ва ўрнини 
ойдинлаштириш нуқтаи назаридан) асосий ёки ҳукмрон бўлган назариялардан 
бирига айланиб бормоқда. Бу кўп жиҳатдан қимматли металларнинг пул 
муомаласи доирасидан чиқариб юборилиши, олтинни банкнотларга эркин 
айирбошлашнинг тўхтатилиши, нақд пулсиз ҳисоб-китобларнинг турли 
шакллари, жумладан, электрон пулларнинг ўсиб бораётгани билан боғлиқ. пул 
муомаласидаги ўрни. Бу назария узоқ тарихга эга. Хусусан, қадимги Рим 
ҳуқуқшунослари, шунингдек, ўрта асрлар ҳуқуқшунослари пулнинг 
номиналистик назариясининг маълум навлари позицияларидан чиқишган. 
Улар 
ўша 
давр 
ҳукуматлари 
томонидан 
атайлаб 
“тангаларнинг 
деформацияси”ни оқладилар ва тангаларнинг металл таркиби уларнинг товар 
таркиби (қиймати) ва харид қобилиятига мутлақо боғлиқ эмаслигини 
таъкидладилар. 
Пулнинг номиналистик назариясининг асосий қоидаларини қуйидагича 
белгилаш мумкин:
● пул ўз моҳиятига кўра қийматга эга эмас ва мавҳум миқдорий 
(ҳисоблаш) қиймат бўлиб, билвосита товар қийматининг ўлчови бўлиб хизмат 
қилиши мумкин;
● пулнинг асосий вазифаси муомала воситаси вазифасидир, шунинг 
учун уларнинг ҳар қандай шакллари (олтин, кумуш ва миллиард тангалар, 
қоғоз ва кредит пуллар) пул вазифасини бажариши мумкин;
● маҳсулот қиймати нисбий нарсадир ва шунинг учун шахснинг муайян 
маҳсулотга субъектив муносабати сифатида тушунилади;
● пулнинг қиймати (номинал қиймати) давлат томонидан унинг 
субъектив иродаси ёки истагидан келиб чиқиб белгиланади;
● кўп ҳолларда "нарх" ва "нарх" тоифаларини "қиймат" тоифасини 
алоҳида ажратиш билан аниқлаш. Номиналистларнинг асосий хатоси пулнинг 
қиймати давлат томонидан белгиланади деган назариянинг позициясидир. Бу 
эса меҳнат қиймати назариясини ва пулнинг товар хусусиятини инкор этади. 
Пулнинг моҳиятини товар айланмасидан объектив равишда вужудга келадиган 
умуминсоний қиймат эквиваленти сифатида тушунмаган номиналистлар 
уларга давлатнинг субъектив иродаси ёки истагидан келиб чиққан ҳолда 
қиймат бердилар. Номиналистлар қиймат ўлчови ва нархлар кўламини 
чалкаштириб юборишди.

---

Ҳозирги вақтда номинализм уларнинг моҳияти масаласида устунлик 
қиладиган пул назарияларидан биридир. Номинализмнинг барча турлари бир 
хил камчиликлар билан тавсифланади: пулнинг товар келиб чиқишига эътибор 
бермаслик, уларнинг энг муҳим функцияларини рад этиш, пулни нарх 
шкаласи, идеал ҳисоб бирлиги билан аниқлаш ва бошқалар. 
Хулоса
Пул назарияларининг эволюцияси ривожланишнинг иқтисодий ва 
сиёсий шароитлари билан белгиланади. Пул назарияларида учта асосий соҳани 
ажратиб кўрсатиш керак: металл, номинал ва миқдорий. Бироқ, замонавий 
дунёда нақд пул йўқолиб бормоқда ва уларнинг ўрнини электрон тўлов 
тизимлари, тўлов карталари, электрон ҳамёнлар егалламоқда. 
Aммо электрон тўлов воситаларининг нақд пулга нисбатан 
камчиликлари бор, улардан фойдаланиш хавфсизроқ ва тежамкор бўлиб, 
товарлар ва хизматлар учун тўлов нақд тўлов воситалари ёрдамида тезроқ 
амалга оширилади. 
Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда, яқин келажакда товар ва 
хизматлар учун тўловни амалга оширишда нақд пул асосий тўлов воситаси 
бўлиб қолади, деган хулосага келишимиз мумкин.