"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

Tahsil vazifalari. Noosfera t risidagi qarashlar, ta'limotlar XX asr 
boshlarida ilmiy muloqotga kiritilgan b lishiga qaramay, haligacha 
zbekiston xalqlarida bu haqda yetarli bilim bor, deya olmaymiz. 
Gazeta, jurnallarda maqolalar, risolalar yoziladi. Bular Ona tabiatimiz 
z taraqqiyotining aql sohasi - Noosfera bosqichiga tgani, Yer deb 
atalgan va tirik tabiiy yashashi uchun zarur shart-sharoitlarga ega, bizga 
ma'Jum b lgan yakkayu yagona planetani muqarrar halokatdan saqlab 
qolish uchun odamzot zimmasidagi mas'uliyat ortib ketayotganini teran 
tushunib, davr talablaridan kelib chiqqan holda faoliyat y nalishini 
belgilashi uchun kifoya qilmaydi. "Noosfera: geosiyosat va mafkura" 
tahsilining birinchi marta ta'lim tizimiga kiritilishi ijtimoiy, siyosiy, 
oyaviy, mafkuraviy qarashlarimizdagi bu kemtik joyni t ldiradi. Shu 
bilan keng xalq ommasi yangi davr talablarini anglab olishiga y l ochish 
vazifasini bajaradi. 
Noosfera davri insoniyat evolutsion rivojlanishidagi ilgarigi barcha 
davrlardan farq qiladi. Avvalo ITT, XX asr rtalaridan boshlab shitob 
12 

---

bilan ketayotgan ITI tufayli, odamzot Ona tabiat qiyofasinigina emas, 
ayni cho da z dunyoqarashi, tafakkur va turmush tarzini ham 
zgartirib yubordi. Jahon miqyosida va har bir mamlakatda, mintaqada 
oddiy hunarmandchilik, dehqonchilik, chorvachilik, parrandachilik, 
ovchilikka asoslangan iqtisodiyot, tor doiradagi savdo-sotiq, madaniy-
ma'rifiy aloqalar rniga globallashuv jarayoni kechmoqda. Il or texnika 
va texnologiyalar yirik ishlab chiqarish korxonalarini vujudga 
keltirmoqda. Kuchli raqobat maydonida faqat bilimdon, ishbilarmon, 
tadbirkor kishilargina javlon urish imkoniyatiga ega b lmoqdalar. Bu 
hol ma'naviy hayotdagi an'anaviy turmush tarzini izdan chiqardi. Olam 
va odam t risidagi yangicha qarashlar asosida tafakkur va turmush 
tarzi t laqonli ravishda shakllanmayapti. Bu esa jamiyatda ma'naviy 
dunyosi qashshoq, imon-e'tiqodining tayini y q individlar paydo 
b lishi uchun muayyan qulay ijtimoiy muhitni shakllantirmoqda. 
Noosfera davri Ona tabiat oldida har bir odam mas'ul ekanligini 
taqozo qilayotganini, milliy mafkuralar orqali keng tar ib qilinishi 
natijasida odam-olam munosabatlarida yangicha dunyoqarash, tafakkur 
va turmush tarzini shakllantirish funksiyasim" ham bajaradi. Inson qalbini 
munavvar etish, uning ruhini poklash, jamiyatda ma'naviy-axloqiy 
muhitni so lomlashtirishga qaratilgan yalpi umumiy harakat vujudga 
kelsa, Noosfera davri falsafasiga monand siyosiy, huquqiy, axloqiy, estetik, 
diniy va boshqa qarashlar negizida yangicha dunyoqarash va ma'naviyat, 
madaniyat vujudga kelishi mumkin. 
Albatta, odamzot yashash uchun kurashda z gomeostazisini saqlash 
va e'zozlash imkoniyatiga ega. Hayvonlarda z gomeostazisini saqlash 
instinkti z turini e'zozlashni taqozo etadi. Shuning uchun ham har bir 
hayvon, hatto sher, y lbars, b ri kabi yirtqichlar ham z turi bilan 
olishadi, talashadi, bir-birini jarohatlashi ham mumkin. Ammo ular aslo 
z turining g shtini yemaydi, yoppasiga qirib tashlamaydi. Ulardagi 
zoologik instinkt bunga y l q ymaydi. 
Odamzot jamoa, jamiyat b lib yashay boshlagach, k pgina zoologik 
instinktlar rnini axloq maromlari egalladi. Axloqiy qadriyatlar muayyan 
dunyoqarash bilan bo liq b lgani uchun ham odamzotda z 
gomeostazisini saqlash tor manfaatlarni himoya qilish va e'zozlash 
shakliga kirdi. Uru va qabila manfaatlari, s ngra elat, millat 
manfaatlarini himoya qilish asosida individlar z gomeostazisini saqlab 
qolishga intildilar. Natijada hayvonlardan farqli ravishda odamzot z 
13 

---

turi gomeostazisiga qarshi urush, janjal, mojaro muhitini vujudga keltirdi. 
Zaminda qir inbarot urushlar kelib chiqdi, shuningdek, hozirgi davrda 
ham milliy, diniy, irqiy, sinfiy manfaatlarni himoya qilish uchun kurash 
jarayonida doimiy xavf-xatarda, urush yoqasida turib yashashga majbur 
b lmoqda. 
Noosfera falsafasida odamzot nihoyat, z turi gomeostazisini saqlash 
va e'zozlash orqali kurashga tishi shart. Faqat shunday ijtimoiy 
muhitdagina u shaxsiy, guruhiy, etnik-milliy, diniy, irqiy manfaatlarini 
t laqonli himoya qila olishi mumkin. Bunday holatda barcha 
ziddiyatlarni zaro yon berish, murosaga kelish asosida hal etish amaliyoti 
yetakchi maylga aylanishi darkor. Urushlarning insoniyat amaliyotidan 
butunlay chiqib ketishiga katta ishonch va umid paydo b ladi. Demak, 
Noosfera falsafasi nafaqat davlatlar geosiyosati va milliy mafkuralarda, 
balki odamzot hayvonlar kabi z gomeostazisi - z turini saqlash, 
e'zozlash bosqichiga tib olishga da'vat etish funksiyasini ham bajaradi. 
Ana shanda odam odam uchun en oliy qadriyatga aylanib, ular 
rtasida mehr-oqibat, mehr-muhabbat his-tuy ulari chinakam insoniy 
tus olishi mumkin b ladi. Noosfera falsafasi shu tariqa 
siyosatshunoslikda, sotsiologiyada, dinshunoslikda yangicha 
yondashuvlarga asos soladi. Demak, u juda katta tarbiyaviy, ma'rifiy-
madaniy funksiyalarni ham bajarib, tabiat va jamiyatni asrash y llarini 
k rsatadi, unga erishishning yangi metodlari va metodologiyasini 
shakllantirish imkoniyatini tu diradi.