Novdada barglarning joylashishi: Novdalarning asosiy o`q qismida barglarning joylashish tartibi

Novda – Yuksak o`simliklarning vegetative o`rgani bo`lib,poya,barg va kurtaklardan iborat.Novda ildiz kabi uchki meristemadan hosil bo`lgan birdan-bir o`rgandir.Novdalarning asosiy vazifasi o`tkazuvchanlik,tayanch va oziq moddalarni to`plashdir.

Novdalarda barglarning hosil bo`lgan joyi BOGIMLAR deyiladi.Ba`zi o`simliklar guruhlari (Bug`doydoshlar,qirqbo`gimdoshlar va chinniguldoshlar)da poyalarning bog`imlari juda yaxshi ajralib turadi.Ba`zi o`simliklarda esa bo`g`imlar unchalik yaxshi bilinmaydi.Ikkita bo`g`im oralig`idagi masofa bo`g`im oralig`I deyiladi.

Odatda,novdalarda bir necha,ba`zida juda ko`p bog`im v abo`g`im oraliqlari mavjud bo`lib,ular novdalar bo`ylab takrorlanib boradi,ya`ni novdalar metamerlik (teng bo`linishlik)tuzilishiga ega.

Novdalarning ichki meristemasida kurtakning uchki qismida novdaning uchki meristemasi joylashib,apteks deyiladi .Undan novdaning barcha organlari va birlamchi to`qimalari shakllanadi.

Novdada barglarning joylashishi: Novdalarning asosiy o`q qismida barglarning joylashish tartibi deyiladi.Barglar,novda(poya)bog`imlarda spirallsimon (navbat bilan)(tok,olma,go`zava boshqalar),qarama qarshi-bir bo`g`imida ikkitadan barg bo`lib qarama qarshi(rayhon,yalpiz,chinnigul )va halqasimon (sambitgul qirqbo`g`im qumrio`t)joylashadi.Shunday qlib ,barglarning poyada joylashishi o`simlik turi uchun irsiy belgi bo`lib,ba`zida turkum,hatto oilaga ham xos bo`ladi .

Kuz kelishi yaqinlashishi bilan novdalarning yashil ranggi o`zgarib qo`ng`ir va qizg`ish rangga kiradi.Chunki bu vaqtda ularning po`sti qalinlashadi,ya`nip o`kak qavat hosil bo`ladi.Kech kuzda barglar to`kilib ketib,ular qo`ltig`ida joylashgan kurtaklar ochilib qoladi va shu xolda qishlaydi.

Barg va kurtaklari bo`lgan daraxt va butalarning bir yillik novdasi yoki urug`idan unib chiqqan bir yillik niholgaham novda deyiladi.

Kurtaklarning shakli va o`lchami xar xil bo`lib,ular yumaloq,konussimon,tuximsimon, uch qirrali va uchi qirrasiz bo`lishi mumkun.kurtakni novdada joylanishi quyidagi turlarga bolinadi.1 navbat bilan –spiral 2.qarama-qarshi.3.Xalqasimon shaklda.Qarama qarshi joylashish siren,pista,yalpiz kabi o`simliklarda kuzatiladi.

Novdada joylashishiga ko`ra kurtaklari uchki va yon kurtaklarga bo`linadi.Uchki kurtaklardan hosil bo`lgan novda boyiga o`sish xususiyatiga ega.

Yon kurtaklardan yon novdalar shakllanib,shoxlar vujudga keladi.Natijada 1,2,3 va hokazo tartibli novdalar paydo bo`ladi.O`simliklarda vegetativ o`rganlar paydo bo`ladigan kurtaklardan tashqari vegetative-generativ kurtaklar ham bo`lib,bulardavegetativ metamerlar bilan birgalikda o`sish ko`nusi boshlang`ich gul yoki top gulag aylangan bo`ladi.Bunday kurtaklar ko`pincha o`tsimon o`simliklarga hos bo`lib,daraxtsimon o`simliklardahamucrab turadi.Ba`zi o`simlik kurtaklarida(sirn,marjon daraxti)faqat generative yoki gul kurtaklar bo`lib, topgullarni hosil qiladi.Ularda assimilatsiya qiluvchi barg boshlang`ichlari rivojlanmasdan(olcha)faqat gul rivojlanadi va g`uncha deb ataladi.Kurtaklarning uchki qismida novdaning uchi meristemasi joylashib,apteks deyiladi.Undan novdaning barcha organlari va birlamchi to`qimalari shakllanadi.

Tinimdagi kurtaklar.Tinimdagi kurtaklar daraxt, buta va ko`p yillik o`t o`simliklariga xos bo`lib, yillar davomida hayotchanligini saqlaydi. Tinimdagi kurtaklarning harakatga kelishiga daraxtlarning zararlanishi,chopilishi, kesilishi yoki poyaning qarishi sabab bo`ladi.

Kurtaklar qishki tinim davridan o`tgach o`sa boshlaydi.Tajribadan shu narsa ma`lumki, kech kuzda barglar to`kilgandan keyin daraxt va butalarnig shoxlaridan kesib olib suvga solib qoyilsa,kurtaklar ko`p vaqtgacha bo`rtmay turaveradi.agar shoxchalar yanvarning ikkinchi yarmi va fevralda suvga solib qo`yilsa kurtaklar tez o`sa boshlaydi.

Kurtaklarning bo`rtib,yangi barg yoki gul chiqarishi ma`lum bir vaqt ichida o`tadi.Bu davr faza deyiladi.Erta bahorda o`rik shaftoli, bodom kabi o`simliklarda dastlab generative songra vegetative kurtaklar yoziladi.

Tinimdagi kurtaklar daraxt, buta va kop yillik o`t o`simliklariga hos bo`lib, yillar davomida hayotchanligini saqlaydi.Tinimdagi kurtaklarning harakatga kelishiga daraxtlarning zararlanishi,chopilishi,kesilishiyoki poyaning qarishi sabab boladi.

Novdaning shoxlanish tiplari.Poyada joylashgan apical va yon kurtaklarning rivojlanishidan asosiy va yon novdalar hosil bo`ladi.Bu kurtaklarning rivojlanishi har xil bo`lib ularni quyidagi shoxlanish tiplariga ajratish mumkin.

Asosan ikki urug`pallali o`simliklarning novdalaridixotomik,monopodial,simpodial va yolg`on dixotomik(psevdodixotomik

Tipda shoxlanadi.Dixotomik:shoxlanishida o`sish ko`nusi ikkiga ajralib,ikkinchi tartibli ikkita bir xil yon novdalar paydo bo`lib o`sa boshlaydi.Bu novdalarning xam uchki meristemasi o`z navbatida yana ikkiga bo`linadi.

Monopodial shoxlanishda asosiy novdaning uchki meristemasi kop yillar davomida o`sishda davom etadi.Monopodiyning barg qo`ltig`idagi yon kurtaklardan 2 tartibli,3tartibli va b.novdalar paydo bo`ladi,Meristemasi hisobiga o`sadi.Agar uchki kurtak gul yoki topgul xosil qlinsa,yopiq monopodial,doimo o`sib vegetative organlar hosil qilib borilsa,ochiq monopodial deyiladi.

Simpodial shoxlanishda o`simliklarning uchki kurtagi yuqori yarusi biror sababiga ko`ra quriydi.Natijada poyaning yuqoridagi bargi va o`rta zararlanmagan qismidagi barg qo`ltig`idagi yon kurtaklardan yon vegetativ novdalar o`sib chiqadi.Bu novdalar o`zining uchki meristemasining hisobiga o`sishda davom etadi va 2,3 va boshqa tartibli novdalarni hosil qladi.

Soxta dixotomik shoxlanish-bu simpodial shoxlanishning bir turi bo`lib,faqat poyada barglar qarama qarshi joylashgan bo`ladi.Bunda ham har hil uchki kurtak nobud bolib,keying yil birdaniga ikkita yon kurtaklar rivojlanadi va ikki yon shoxlar hosil bo`ladi.

XULOSA

Novda kurtaklarning tuzilishini yaxshi bilish bu judaham yaxshi xolat.Biz ulga`ayamiz ota on abo`lamiz daraxt ekamiz bollalarimizga oquvchilarga orgatamiz.Novda yuksak o`simliklarni vegetative o`rhani bo`lib poya hamda unda joylashgan barg va kurtaklardan iborat . daraxt buta va yarim butalarning o`zida kurtak va barg hosil qiladigan bir yillik shoxi xam novda deyiladi.Poya novdaning o`zak organi hisoblanadi.Poyaning barg va yon kurtaklar joylashgan qismi bog`im deyiladi.Qo`shni bo`g`imlar orasi bog`im oralig`I deyiladi.

Novda va poyalarning anato`mik tuzilishi poya o`ta murakkab to`qimalar sistemasi rivojlanib,barcha o`rganlarni o`zaro bog`laydi.Poya va novda doimo o`sib yangi organlar hosil qilib turadi.Shuning uchun ularning o`sishini `ochiq` sistema deb qaraladi.Bir urug`pallali o`simliklarda apical meristema topgul hosil qilishga sarf bo`lib,poyaning o`sishi interkalyar (oraliq)meristemaga bog`liq.Poya birlamchi meristemaning faoliyati natijasida birlamchi tuzilishga ega bo`ladi.

Kurtak boshlang`ich novda bolib u navbatma navbat joylashgan boshlang`ich barglardan,poyachan, uchki va barg qoltig`idagi yon kurtaklardan tashkil topgan.Kurtakdan novdalrning hosil bo`lishida uchki kurtak konusining doimo bo`linishi,undan yosh barglarning birin-ketin paydo bolishi osishi, bog`im oraliqlarining uzayishi bilan novdalar shakllana boradi.

Tinimdagi kurtaklar daraxt buta va ko`p yillik o`t o`simliklarga xos bo`lib yillar davomida hayotchanligini saqlaydi.Tinimdagi kurtaklarnig harakatga kelishida daraxtlarning zararlanishi,chopilishi,kesilishi yoki poyaning qarishi sabab bo`ladi.

Va yana novda va kurtaklardan tashqari barg va poyalarham bor ularning ham novda o`sishida orni katta.Barg fotosintez qladi va u poyasi va bargidan iborat.U oddiy va murakkab bargga bo`linadi.

Poya esa ximoya vazivasini bajaradi poyada kambiy, birlamchi va ikkilamchi postloq.Xlorenxima,mexanik to`qima,parenxima, ajratuvchi to`qima va boshqa toqimalardan iborat. Bular Novda va Kurtaklarning tuzilishidir

KIRISH

Botanika fani bu o`simliklarni or`ganadigan va o`simlik haqidagi fan bo`lib .Botanika termini yunoncha ``botane`` so`zidan olingan bolib ko`kat,o`simlik degan ma`nolarni anglatadi.O`simlik hayot manbai shu bois tabiatdagi barcha tirik mavjudodlarni o`simliklar olamisiz tassavur etib bo`lmaydi.o`simliklar qadim zamonlardan ayni vaqtgacha tabiyat va insonlar hayotida katta ahamiyatga ega .

Har qanday tabiiy fanlar qatori botanika fani ham jamiyatning talablari bilan bog`liq holda rivojlangan.Shuning uchun o`simliklarni o`rganish tarixi uzoq o`tmishga borib taqaladi.dastlab o`simliklar oziq ovqat mahsulotidaham ishlatilganidan ham uning hayotimizda qanday ro`l o`ynashini o`rnini bilsak bo`ladi. O`simliklarning tashqi va ichki tuzilishi uning tashqi muhit bilan o`zaro munosabati,o`simliklarning o`sishi va rivojlanishida hosil bo`ladigan hayotiy jarayonlar oziqlanish,suv bug`lanish,fotosintez hayotiy jarayonlarni,o`simliklarning kelib chiqishini ,yer yuzida tarqalish qonuniyatlarinihamda o`simliklar dunyosi ularning belgilariga asoslanib ma`lum bir sistemaga solish ulardan oqilona foydalanish usullarini o`rgatadi botanika fani.

Novda bu o`simliklar anatomiyasi va morfologiyasini organadigan bir bo`limidir.Uning asosiy vazifasi u yuksak o`simliklarning vegetative o`gani bo`lib poya ,barg, va kurtaklardan tashkil topgan.Xar bir daraxt yosh nixol novda bo`lib keyin daraxtga aylanadi. Novda xaqida ma`lumotga ega bo`lsak bizga hayotimioz davomida juda katta yordam boladi.

Kurtak_bu boshlang`ich novdadir har qanday novda kurtakdan taraqqiy etadi.

Reja:

1.Novda va uning tuzilishi.

2.Kurtakning tuzilishi.

3.Novdaning shoxlanish tiplari.

4.Novdaning shakl o`zgarishi.