Новости by dildora

UZBEKISTONDA EKOLOGIYA FANINING QISQACHA RIVOJLANTIRISH TARIXI
Posted on Iyun 16th, 2008 in Новости by dildora
Bizning buyuk allomalarimiz tabiat, tirik organizmlar va ularning tashki muxit bilan uzaro alokasiga doir masalalarga tuxtalganlar.UzFA Botanika va Zoologiya institutlari olimlari usimlik va xayvonlar ekologiyasiga bagishlangan ishlar olib borishgan, xozirda xam bu ishlar olib borilmokda. Urta Osiyo usimliklar olamini urganish-M.S.Popov, B.P.Korovin, K.Z.Zokirov, A.M.Muzaffarov, I.I.Granitov, S.Saxobiddinov, A.I. Vvedenskiy kabi olimlarning nomi bilan boglik.  Uzbekistonda ekologik yunalishdagi ishlarning asoschilari-D.N.Kashkarov va Ye.P.Korovin xisoblanadi. 30-yillarda Kashkarovning ekologiya masalalarini keng yoritgan «Muxit va jamoa», «Turkiston xayvonlari», «Xayvonlar ekologiyasi asoslari» kabi yirik ilmiy asarlari chop etiladi. Ular ekologik-ilmiy tadkikot ishlarni rejalashtirish, ekolog mutaxassislar tayyorlash masalasini ilgari surishgan.Shu yillarda Korovin- usimliklar jamoasi va muxit birlikda urganish muximligini ta’kidlagan. Bunday ilmiy ishlar usha vaktda Urta Osiyo Davlat Universitenti biologiya fakul’teti koshida olib borilgan. Chul zonasining usimliklarining urganish maksadida kompleks ekspeditsiyalar tashkil kildi. Korovin, Granitov kabi olimlar raxbarligida chul mintakasidagi yaylovlarni yaxshilash borasida u yerdagi kserofit guruxiga oid usimliklarni urganishga kirishiladi.1950 yilda ekologiya ishlarining dolzarbligi munosabati xisobga olinib UzRFA Batanika institutida Burigin raxbarligida «Usimliklar ekologiyasi» labaratoriyasi tashkil kilinadi va shu labaratoriya xodimlari tomonidan chul va chala sharoitida usimliklarning kurgokchillikga moslanishi yullari urganildi.Keyinchalik 1967-1987 yillarda Fargona vodiysi sharoitida kompleks ekologik ishlar O.X.Xasanova va R.Syu.Vernik, Raxismova T.U.,Raximova Toshxon va boshkalar tomonidan davom ettirildi. Natijada adir usimliklarining ekologik klassifikatsiyasi berildi.Xozirda bunday ishlar Kizilkum, Jizzax chullarida, Orol sharoitida davom ettirilmokda.D.N.Kashkarovning dastlabki ishlari Urta Osiyo yemiruvchilarining urganishga bagishlangan edi. Ularning biologiyasi, sistematikasi va zarariga e’tibor berish bilan birga xayvonlar ekologiyasi buyicha xam ish olib borgan. 1928 yil u AKSh ga boradi va 7 oy davomida yirik ekologlarning ishlari bilan tanishadi. UzFA akademiklari T.Z.Zoxidov, A.M.Muxammadiv, muxbir a’zolaridan M.A. Sultonov, R.O. Olimjonov, V.V. Yaxontovlar Uzbekistonda zoologik tadkikotlarning rivojlanishida uz xissalarini kushgan olimlardir. Zoologik tadkikotlar- UzFAning Zoologiya va parazitologiya instituti faoliyati bilan boglikdir. Sultonovning «Uzbekiston kushlarining gelmintlari» (1963 y), Yaxontovning «Xasharotlar ekologiyasi» (1963 y), T.Zoxidovning «Kizilkum chulining biotsenozlari» (1971 y) kabi asarlari nashr kilindi.1981-95 yillarda Uzbekistonda ovlanadigan kamyob xayvonlar ekotizimini urganishga kirishildi. Sut emizuvchi noyob xayvonlar sonining kamayib ketish sababalri, ularni tiklash, kimyolarini saklash va ulardan okilona foydalanish yullari ishlab chikildi.-Ixtiologiya va gidrobiologiya labaratoriya xodimlari – Uzbekiston suv omborlari, suvning ifloslanishi, suv xayvonlari ekologiyasi va suv resurslaridan foydalanish buyicha ilmiy izlanishlar olib bordilar.1995 yilda Uzbekiston Milliy universitetida ekologiya kafedrasi tashkil kilindi. Kafedra xodimlari usimliklarning kurgokchilikka va sanoat chikindilariga chidamliligining ilmiy asoslari, shifobaxsh usimliklar ekologiyasining urganish xamda degradatsiyaga uchragan yerlarda usimliklar jamoasini tashkil etish, Uzbekiston suv xavzalaridagi balik resurslaridan unumli foydalanish va ularning muxofaza kilish, tabiatdan barkaror foydalanish, shaxarlar ekologiyasi kabi yunalishlarda ilmiy izlanishlarni amalga oshirmokdalar. Xozirgacha kafedrani 150 ga yakin talaba bitkazib chikishdi, 200 dan ortik ilmiy ishlar respublika va xorijda chop kilindi.Ekologiya va tabiatni muxofaza kilish soxasidagi mutaxassislar respublikamizning turli oliy ukuv yurtlarida tayyorlanmokda.

•