Nukus-2013 mavzu. KİRİSh. HayoTİy faoliYat xavfsiZLİGİNİng asosiy nuchalari. Fanning predmeti, obekti, maqsadi va mazmuni. Reja

ZİLZİLANİNG İNShOTLARGA KWRSATGAN NUCHANİ URGANİSh VA BAHOLASh:

İnsoniyat wzining butun tarixiy taraqqiyoti mobaynida kwp marta er qimirlashlarni boshidan kechirgan, uning oqibatlarining guvohi bwlgan. Uzoq tarixiy saboq, ya`ni er silkinishini kishilarning ruhiy holatiga bwlgan ta`siri, imorat va inshoatlarning buzilishi, vayron qilinishi, er yuzasida vujudga kelgan wzgarishlar (er sathida yoriqlarning va buloqlarning paydo bwlishi) yuz bergan hodisaning kuchini baholashga wrnatgan. Natijada nisbiy baholash seysmik shkalasi paydo bwlgan. Quyida shu nisbiy sesmik shkalani ba`zi wzgarishlar bilan bayon etamiz. Respublikamizda va juda kup davlatlarda zilzila kuchi 12 balli shkala asosida baholanib, har bir ballga ega bulgan zilzila wz tafsilotiga ega. Bundan tashqari baholashda 8 balli Rixter seysmik shkalasidan ham foydalaniladi.
Bizda asosan 2 turdagi er qimirlashi kuzatilgan:
-uzoq davrli 1,5-2,5 daqiqa davom etadigan;
-yuqori chastotali tebranishli 1,5-2,5 soniya davom etadigan.
uzoq davrli er qimirlashda tebranish sekin – asta kuch yigadi va u kwp qavatli binolar uchun xavfli hisoblanadi. Yuqori chastotali er qimirlashi energiyasi qisqa davr ichida ajralishi tufayli, oqibatlari ayanchli bwlishi mumkin, sababi agar sust harakat qilinsa kwp qurbonlikka olib kelishi mumkin.Er qimirlashning asosiy kwrsatkichlari – qimirlash markazining chuqurligi va tebranishni qancha muddat davomida takrorlanishidadir . Yuqorida aytilganidek er yuzasidagi uning ta`sir kuchi odatda ballarda baholaniladi.
Quyida shu nisbiy seysmik shkalani ba`zi wzgarishlar bilan bayon etamiz :
1 ball-Sezilarsiz –Faqatgina seysmik asboblardagina qayd qilinadi.
2 ball-juda kuchsiz- Uy ichida ortirgan ba`zi odamlar sezishi mumkin (deraza oynalari titraydi).
3 ball-Kuchsiz, kwpchilik odamlar sezmaydi, ochiq havoda tinch turgan odam sezishi mumkin. Osilgan jismlar asta- sekin tebranadi.
4 ball-wrtacha sezilarli. Ochiq havoda turgan odamlar va bino ichidagi kishilar sezadi. Uy devorlari qirsillaydi. Rwzgor anjomlari titraydi, osilgan jismlar tebranadi.
5 ball ancha kuchli. xamma sezadi, uyqudagi odam wygonadi. Ba`zi odamlar hovliga yugurib chiqadi. İdishdagi suyuqlik chayqalib twkiladi, osilgan uy jihozlari qattiq tebranadi.