O bobojonov k. Jumaniyozov
Download 1.89 Mb. Pdf ko'rish
|
59.MOLIYAVIY HISOB Ukuv kullanma
|
Oddiy veksel
Foiz hisoblanadiga n davrning boshi 1000000 Summa 20 may 20 ___ y. Sana Remitent Men olingan summa uchun farmoyish bo’yicha to’lashga majburman: Vekselning nominal qiymati Кompaniyaga:_________________ __ Yuz ming so’m 00 tiyin qoplash muddati 20____ y. plyus foizlar, yillik 8%dan kelib chiqqan holda Foiz stavkasi Veksel beruvchi ___________ Oddiy veksellarning hisobida quyidagi atamalarni yaxshi tushunish zarur: 1. qoplash muddati; 2. vekselning muomala muddati; 3. qarzning foizi va foiz daraja (stavka)si; 4. to’lov summasi; 5. vekselning hisobi va hisoblashish daraja (stavka)si; 6. hisobga berilgan vekselning to’lovi. qoplash muddati – vekselning to’lov sanasidir. U to’g’ridan to’g’ri vekselda ko’rsatiladi yoki boshqa yo’l bilan ko’rsatiladi. Amaliyotda quyidagi to’lov sanalari ko’proq ko’rsatiladi: 139 aniq sana, vekselning rasmiylashtirish sanasidan boshlab ma’lum oylarning soni, vekselni rasmiylashtirish sanasidan boshlab ma’lum kunlar soni. Vekselning muomala muddati kunlarda aniqlanadi, masalan, vekselning muddati 10 maydan 10 avgustgacha belgilansa, vekselning muomala muddati 93 kunni tashkil etadi. Mayda qolgan kunlar (31-10) 22 Iyundagi kunlar 30 Iyuldagi kunlar 31 Avgustdagi kunlar 10 Jami kunlar 93 Qarzning foizi va foiz daraja (stavka)si kreditdan foydalanganligi uchun to’lovni yoki berilgan kredit uchun mukofotni aks ettiradi. qarz foizining darajasi uch omilga bog’liq: vekselning nominali, foizining daraja (stavka)si va kreditning muddati. Foizni hisoblash uchun quyidagi formula qo’llaniladi: Vekselning nominal qiymati x Foiz darajasi x Muddati = qarz foizining summasi. Foiz darajalarini belgilashda odatda yillik bazisga asoslanadilar. Masalan, 8% darajali, to’lov 100000x8 / 100x1 = 8000 Agar vekselning muddati bir yil emas, 3 oy bo’lganda qarzning foizi: 100000x8 / 100x3 / 12 = 2000 so’mni tashkil etar edi. Veksellarning hisobi bo’yicha buxgalteriya yozuvi: 1. Vekselning hisobi bo’yicha buxgalteriya yozuvi: 2. Berilgan veksellar..................................................400000 3. Olinadigan schyotlar................................................400000 4. qarz foizi bilan to’langanidan keyin: 5. Кassa..........................................................................404000 6. Berilgan veksellar...................................................400000 7. Foiz ko’rinishidagi daromadlar.............................4000 8. Aks ettirilgan vekselning hisobi- belgilangan muddatda to’lanmagan holda, vekselni to’lashdan bosh tortish, deb hisoblaniladi: 9. Olinadigan schyotlar..................................................404000 10. Berilgan veksellar................................................ 400000 11. Foiz ko’rinishidagi daromadlar...........................4000 12. Veksellarning hisobi bo’yicha yozuvlar: masalan, to’lov muddati 60 kun bo’lgan, 8% darajasi bilan 200000 so’mlik veksel firma tomonidan olingan. Foizlar bo’yicha summasini aks ettirish uchun, 30 sentyabrda tuzatuv yozuvi qilinadi: 140 13. Olishga mo’ljallangan, hisoblangan foizlar.......333,5 14. Foiz ko’rinishidagi daromad..................................333,5 15. Vekselning summasi va foizlar to’langanida, 31 oktyabrda quyidagi yozuv qilinadi: 16. Кassa..........................................................................202667 17. Olinadigan schyotlar.................................................200000 18. Olinadigan foizlar................................................1333,5 19. Foiz ko’rinishidagi daromadlar.............................1333,5 Berilgan veksellar va debitorlik qarzlariga ta’sir etadigan buxgalteriya hisobining omillari o’zaro o’xshash. Berilgan veksellarni tan olish va baholash ularning to’lanish imkoniyatlariga bog’liq. Agar berilgan veksellarni baholashning imkoni mavjud bo’lsa, unda debitorlik qarzlariga nisbatan ishlatilgan usullarni qo’llash mumkin. Agar baholashning imkoni mavjud bo’lmasa to’g’ridan-to’g’ri hisobdan chiqarish usuli qo’llaniladi. Uzoq muddatli berilgan veksellar bo’yicha hisobot debitorlik qarzlarida ishlatilmaydigan ikki qo’shimcha aspektni o’z ichiga oladi: pul mablag’larining vaqtdagi qiymati va foiz daromadlarini tan olish. BXMSga muvofiq, uzoq muddatli veksellar o’zining ko’rinishidagi daromad vekselni berishdagi mavjud bo’lgan bozor stavkasi bo’yicha kalkulyasiya qilinadi. Buxgalteriya hisobi maqsadlarida, bu stavka butun muomala muddati mobaynida o’zgarmaydi. 4020-«Olingan veksellar» ushbu schyotda xaridor va buyurtmachilardan yuborilgan mahsulot va tovar va bajarilgan ishlar bo’yicha berilgan veksellar bilan ta’minlangan qarzdorlik summalarining holati va uni to’lash jarayoni hisobga olinadi va nazorat qilinadi. 4020-«Olingan veksellar» schyotida berilgan veksellar bilan ta’minlangan xaridorlar va buyurtmachilar bilan hisoblashishlar bo’yicha debitorlik qarzi hisobga olinadi. Bunda oddiy va o’tkazma veksellar qo’llanilishi mumkin. Oddiy veksel – bir tomonning (vekselni beruvchining) to’lov muddati kelgunga qadar ma’lum pul summasini boshqa tomon (vekselni saqlovchi)ga aniq savdo bitimlari yoki bajarilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlar haqini to’lash haqidagi yozma qarz majburiyatidir. O’tkazma veksel (tratta) – kreditor (trassant) tomonidan yoziladi va vekselda ko’rsatilgan summani uchinchi shaxs (remitent)ga yoki taqdim etuvchiga to’lash haqidagi debitorga berilgan buyruqni o’z ichiga oladi. Bu xujjat trassant tomonidan akseptlangandan so’ng qarz majburiyatiga aylanadi. O’tkazuv yozuvi (indossament) yordamida veksel universal kredit-hisoblashish xujjati sifatida bir necha marta foydalanilishi mumkin. 141 Veksel ushlovchi indossament vositasida vekselni bankka to’lov muddati kelgunga qadar topshiradi va bank foydasiga hisob foizi – diskontni chiqarib tashlagan holda vekselda ko’rsatilgan summani oladi. Agar xaridor (buyurtmachilar)ning qarzini ta’minlovchi, berilgan veksel bo’yicha foiz nazarda tutilsa, u holda ushbu qarzni qoplash (so’ndirish) darajasiga ko’ra 5110-«Hisob-kitob schyoti» yoki 5210-«Mamlakat ichidagi valyuta schyotlari» schyotlarining debeti va to’lanadigan summalarni hisobga oluvchi schyotlar (qarzni qoplash- so’ndirish summasiga) va 9530-«Foizlar ko’rinishidagi daromadlar» (foiz miqdoriga) schyotining krediti bo’yicha yozuvlar amalga oshiriladi. To’lanadigan schyotlar asosiy (muomalaviy) faoliyatdan kelgan daromadni hisobga oluvchi schyotlar (9000) va asosiy faoliyatdan olinadigan boshqa daromadlarni hisobga oluvchi schyotlar (9300) bilan o’zaro korrespondensiyada xaridor (buyurtmachi)larga taqdim etilgan hisoblashish xujjatlarida ko’rsatilgan summaga debetlanadi. Olinadigan summalarni hisobga oluvchi schyotlar 4010 va 4020 pul mablag’larini hisobga oluvchi, kelib tushgan to’lovlar summasini hisobga oluvchi, olingan bo’naklar va boshqa schyotlar bilan korrespondensiyada kreditlanadi. O’z vaqtida to’lanmagan veksellar qaytarilgan hisoblanadi. Vekselga nisbatan norozilik bildirilgandan so’ng, o’z majburiyatlari bo’yicha ma’lum javobgarlikka ega veksel beruvchilarga va indossantlarga qarz majburiyatini qoplash uchun sudga murojaat qilinadi. Bu holda, qaytarilgan vekselning nominal summasi foizlari bilan birgalikda 4020-«Berilgan veksellarning joriy qismi» schyotining kreditidan 4210-«Da’volar bo’yicha olinadigan schyot(to’lov)lar» schyotining debetiga hisobdan chiqariladi. Olinadigan summalarni hisobga oluvchi schyotlar 4010 va 4020 bo’yicha analitik hisob xaridor (buyurtmachi)larga taqdim etilgan har bir to’lov bo’yicha yuritiladi. 4010-«Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar» schyoti hisoblashishning turlariga qarab taqdim qilgan to’lov xujjatlariga asosan 9010-«Mahsulot (ish va xizmat) realizasiyasidan olingan daromadlar», 9210-«Asosiy vositalarning chiqib ketishi», 9220-«Boshqa aktivlarning chiqib ketishlari» schyotlari bilan bog’lanadi. Agarda 4010-«Xaridorlar va buyurtmachilar bilan hisoblashishlar» schyoti bo’yicha qarzlar to’lansa - to’lov xujatlarining summalari, olingan bo’naklar - kreditida aks ettirilib mablag’larni hisobga oluvchi schyotlar bilan bog’lanadi. 142 Agarda xaridor va buyurtmachilardan berilgan veksel bo’yicha foiz nazarda tutilgan bo’lsa bu summaning to’lanish jarayonida pul mablag’lari schyotlari debetlanib, ushbu summa 4020-«Olingan veksellar» va 9530-«Foiz ko’rinishidagi daromadlar» schyotlarining kreditiga yozilib boriladi. 4010-«Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar» schyotida to’lash uchun taqdim qilingan har bir xujjat bo’yicha ayrim analitik hisob yuritilishi lozim. Chunki har bir to’lov xaridor va buyurtmachi bilan qolaversa har bir to’lov xujjati bo’yicha qarzlarning holati va uni to’lash vaqtini, to’lov muddati kelmagan va muddati kelgan veksellarni nazorat qilib borish va chora tadbirlar ko’rish imkoniyatini yaratishi zarur. Mamlakatimiz iqtisodiyotining bozor iqtisodiyotiga o’tishi jarayonida yirik sub’ektlar, konsern, kompaniya va firmalar tomonidan mustaqil balansga ajratilgan sub’ektlar- avlod korxonalari, filiallar, vakolatxonalar vujudga kelmoqda. Natijada ularning faoliyati bo’yicha har xil hisoblashuvlar- asosan bosh sub’ekt bilan hisoblashuvlarni amalga oshirish taqozo qilinadi. Ushbu hisoblashishlar joriy ya’ni balanslararo hisoblashuvlarini qayd qilib borish va ushbu ma’lumotlarni umumlashtirib borish uchun 4110-«Alohida balansga ajratilgan bo’linmadan olinadigan schyotlar» aktiv va 6110-«Alohida balansga ajratilgan bo’linmalarga to’lanadigan schyotlar» passiv sintetik schyotlari qo’llanilib unda analitik hisob har bir alohida balansga ajratilgan bo’linma bo’yicha ayrim holda yuritiladi. Bosh sub’ektning filiallari vakolaxonalari, bo’limlari va alohida balanslarga ajratilgan boshqa bo’linmalari bilan olib boriladigan hisoblashishlar (balans ichidagi hisoblashishlar) ham amalga oshiriladi. Ushbu axborotlarni umumlashtirib borish uchun 4110 va 6110 aktiv va passiv sintetik schyotlardan foydalaniladi. Ushbu schyotlarda hisoblashishlarning quyidagi turlari amalga oshiriladi: ajratilgan mulkka doir hisoblashishlar; moddiy boyliklarni o’zaro bir-biriga berish bo’yicha hisoblashishlar; mahsulotlarni realizasiya qilish bo’yicha hisoblashishlar; xarajatlarni umumiy boshqaruv faoliyatiga o’tkazishga oid hisoblashishlar; bo’linmalarning xodimlariga mehnat haqi, mukofot va boshqalarni to’lash; sub’ektning balansida turadigan, lekin bo’linmalarga berilmaydigan iste’mol jamg’armalari hisobidan qilinadigan xarajatlar bo’yicha hisoblashishlar va x.k. 143 Ushbu aktiv 4110 va passiv 6110 sintetik schyotlari bo’yicha quyidagi analitik schyotlar ochilishi mumkin. 6110 –«Ajratilgan mulklar bo’yicha hisoblashishlar» nomli analitik schyotida sub’ektning filiallari, vakolatxonalari, bo’linmalari va alohida balansga ajratilgan boshqa bo’linmalari ixtiyoriga ajratilgan asosiy vositalar va aylanma mablag’lar bo’yicha olib boriladigan hisoblashishlar qayd qilib boriladi. Tegishli bo’linma yoki vakolatxonaga ajratilgan mulk summalari tegishli schyotlardan (0100, 1000...) chiqarilib 6110 – «Alohida balansga ajratilgan bo’linmalarga to’lanadigan schyotlar» schyotining tegishli analitik schyotining debetiga qayd qilinadi. Ushbu bo’linmalarda esa ajratilgan mulk summalari turlariga qarab 0100, 1000, 1200... schyotlarning debetiga va 4110 schyotining kreditiga o’tkaziladi. Ushbu analitik hisob har bir bo’linma bo’yicha ayrim yuritiladi. 4110 va 6110 schyotdagi "Joriy muomalalar bo’yicha hisoblashishlar" analitik schyotida sub’ektga tegishli mustaqil bo’linmalar bilan olib boriladigan boshqa hisoblashishlar qayd qilinib va umumlashtirilib boriladi. Sub’ektning balansida xo’jalik ichidagi bo’linmalar bilan bo’lgan hisoblashishlarning holati aks ettirilmaydi. Bizning fikrimizcha, tezkor nazoratni kuchaytirish maqsadida ushbu 4110 va 6110 sintetik schyotlari bo’yicha sodir bo’ladigan har bir hisoblashishning turi bo’yicha ham analitik schyot ochish maqsadga muvofiq bo’lur edi. Chunki hisoblashishning qolgan 5ta turi ushbu schyotlarda jamlangan bu o’z navbatida analitik nazoratning susayishiga olib keladi. Download 1.89 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|