О л и й ЎҚув юрт л а р и н и н г

дими? (Ж. Шарипов.)
Сўроқ гап. Соф сўроқ маъносн, жавоб талаб қнли- 
нади, кесим таркибида -ми сўроқ юкламасп 
мавжуд, 
номаълум ҳаракат ҳақида маълумот 
олшп кўзда ту- 
тилгап;
икки составли гап. Кеснм состави— пристанга етиб 
келдими? Эга составп — қирқ талаба тушган қайиқ;
грамматик асоси — қайиқ етиб келдими?;
ёйиқ содда гап. Гап таркибида нккннчи даражалн 
бўлаклар бор. Аралаш ёпнқ содда гап;
тўлиқ гап;
тасдиқ гап. Иш-ҳаракатнинг бажарнлаётганлиги бў- 
лншлн (етиб келди) феъл билан пфодаланган;
1
'ап таркибида сннтактнк вазпфа бя.жармагаи эле- 
ментлар нўқ.
Ажратплган гап бўлаклари нўқ, мураккаблашмаган 
гаи. Сўроқ ифодаси билан айтилганлиги учун охирига 
сўроқ белгнси қўйилгаи. Схемаси қунидагпча:
Қирқ талаба тушгап қаниқ приетанга етиб келдими?
Яна қандоқ кўргуликлар 
бор бахтсиз бошингда! 
(Н. Сафаров.)
Упдов гап, ундов иптонацпяси бплан айтилади, ачи- 
ниш, куюниш ифодаланган, гап бўлакларн тартибининг 
алмашпнуви эмоционаллнкнн кучантнргаи;
иккн составли гап, яна қандоқ кўргуликлар — эга 
состави, бор бахтсиз бошингда — кеспм составн; 
грамматик асосн — кўргуликлар бор; 
ёйиқ содда гап, гап таркпбнда пкки хмл иккинчи 
даражали бўлаклар мавжуд, аралаш ёйиқ содда гап;
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

тўлиқ гап;
тасдиқ гап, реаллик тасдиқ сўз (бор) билан ифода- 
ланган;
синтактик вазифа бажармаган элементлар йўқ, му- 
раккаблашмаган гап;
ажратилган гап бўлаклари йўқ, мураккаблашмаган 
гап;
ачиниш, куюниш мазмунида бўлиб, эмоционал оҳанг- 
да айтилганлиги учун ундов белгиси ҳўйилган. Схема- 
си қуйидагича:
Яна ҳандоқ/кўргуликлар бор. бахтсиз ботингца!
— Ишни ёшлар қилаверсин, сиз пенсиянинг лазза- 
тини суринг, оқсоқол! (И. Раҳим.)
Буйруқ гап, ҳатъий 
буюриш оҳангида айтилади, 
ҳатъий буйруҳ мазмуни мавжуд, иккита содда гапдан 
иборат, 1-гапнинг кесими III шахс бирликдаги феъл би- 
лан, 2-гапнинг кесими II шахс кўпликдаги феъл билан 
ифодаланган, 1-гапда таклиф оҳангидаги буйруҳ, 2-гап- 
да қатъий хитоб оҳангидаги буйруҳ пфодаланган;
икки составли гап, ёшлар, сиз — эга состави, ишни 
қилаверсин, пенсиянинг лаззатини суринг — кесим сос* 
тави;
грамматик асоси — ёшлар қилаверсин, сиз лаззатини 
суринг;
ёйиқ содда гап, тўлдирувчили ёйиҳ содда гап, анпҳ- 
ловчили ёйиҳ содда гап;
тўлиҳ гап;
тасдиҳ гап;
сннтактик вазифа бажармаган 
элемент бор, оқсо- 
қол — ундалма, нутҳ ҳаратилган шахс (сиз), от билан 
ифодаланган, гапнинг охирида келган, мураккаблашган 
гап;
ажратилган гап бўлаклари йўҳ;
тире, вергул ва ундов белгиси ҳўлланган, диалогик 
нутҳ бўлганлиги учун тире, икки содда гапни ва ундал- 
мани ажратиш учун вергул, гап ҳатъий буйруҳ оҳанги- 
да айтилганлиги учун ундов белгиси ҳўлланилган. Схе- 
маси ҳуйидагича:
96
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

_________ *_________________________
.
___ - Ишни ёшлар қилаверсин, сиз пенсиянинг лаззатини 
суринг, оқсоқол!
*■ Лекин тусатдан (ҳа, тўсатдан) сеқретарь сизни рск- 
тор йўцлаяптилар, деб қолди. (X. Тўхтабоев.)
Дарак гап, хабар мазмунп нфодаланган, тинч (да- 
рак-хабар) оҳангда айтилади;
икки составли гап, секретарь қиз — эга состави, тў- 
сатдан (ҳа, тўсатдан) сизни ректор йўқлаяптилар, деб 
қолди — кесим состави;
грамматик асоси — секретарь қиз ректор йўқлаяпти-