О л и й ЎҚув юрт л а р и н и н г

лар, деб қолди;
ёйиқ содда гап, тўсатдан, сизни—• иккинчи даражалн 
бўлак, аралаш ёйиқ гап;
тўлиқ гап;
тасдиқ гап, иш-ҳаракат бўлишли феъл (йўқлаяпти- 
лар, деб қолди) билан ифодаланган;
синтактик вазифа бажармаган элементлар бор. Ҳа — 
таъкид маъносини билдирган, ўзидан олдмигн бўлак — 
ҳол (тўсатдан)дан англашилган маънони таъкпдлаган, 
тўсатдан — киритма сўз, уқтириш маъносини билдпрган, 
лекин инкор боғловчиси ўзпдан олдингн гапга шу гапни 
бнрнктнриш вазифасини бажарган, гап бошмда келгап, 
ҳа, тўсатдан сўзлари билаи гап мураккаблашган;
ажратнлгап гап бўлаклари йўқ;
дарак гап бўлганлиги учун охирнга нуқта қўйилган, 
киритма сўзлар қавс нчига олинган, 1-вергул таъкнд 
билдирувчи сўзнн киритма сўздан ажратиш учун, 2- вер- 
гул ўзлаштирма гапни 
автор гапидан ажратиш учун 
қўлланнлган. Схемаси қуйидагича:
• 
тўсатдан (
ҳеқ
_ тусдтдан) 
секр.. т ,-рь қ и з
с:гзни
рёктор йўқлаяптилар, ’деб қолди. ' 
■
""
Тавба, 
ҳозирги 
ёшларнинг 
ҳаммаси 
шунақа-я! 
(X. Тўхтабоев.)
Ундов гап, воқеликка эмоционал муносабат, таажжуб 
мазмунини ифодалаган, кесим таркибида -я юкламаси 
мавжуд, тавба таажжуб маъносини кучайтирган;
7—2334
П
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

икки составли гап, қозирги ёшларнинг ҳаммаси — 
эга состави, игунақа-я — кесим состави; 
грамматик асоси — ҳаммаси шунақа; 
ёйиқ содда гап, 
ҳозирги ёшларнинг — аннқловчи, 
аниқловчили ёйиқ гап; 
тўлиқ гап; 
тасдиқ гап;
синтактнк вазифа бажармаган элементлар бор: тав- 
ба — кириш сўз, от билан ифодаланган, таажжуб маъ- 
носини билднрган, гапшшг бошида келган, 
мураккаб 
гап, кириш сўз билан мураккаблашган; 
ажратилган гап бўлаклари йўқ;
гап эмодионал мазмунда айтилгаилиги учун охирига 
ундов белгиси қўйилган, кириш сўз вергул билан ажра- 
тилган. Схемаси қуйпдагича:
г ______ ^______ _
Тавба, қозирги бшларнинг қаммасн шунақа-я!
Э, 
сиз бунга аҳамият берманг, Темир Акбарович! 
(П. Қодиров.)
Буйруқ гап, илтимос мазмунидаги буйруқ, кесими 
II шахс, кўплнк, буйруқ майлидаги феъл билан ифода- 
ланган, кучлироқ интонадия (дарак гапдагидан кучли- 
роқ) билан айтилади, таркибида ундов ва ундалма мав- 
жуд;
икки составли гап, сиз — эга состави, бунга аҳамият 
берманг — кеснм состави;
грамматик асоси — сиз аҳамият берманг; 
ёйиқ содда гап, бунга — тўлдирувчн, тўлдирувчнли 
ёйиқ гап; 
тўлиқ гап;
инкор гап, мураккаб кесимнинг феъл қнсмндаги -ма 
формаси бўлишснзлик, инкор маъпоснии би/лднрган;
синтактик вазифа бажармаган элементлар бор: Те- 
мир Акбарович — ундалма, нутқ қаратилган шахс, атоқ- 
ли от билан ифодаланган, гапнинг эгаси (сиз)ни изоҳ- 
лаган, ундаш интонацняси билан айтилади, пауза бнлан 
ажратиладн, гапшшг охирнда 
келган: э — упдов, ун- 
дашпм кучли ифодалаш учун хизмат қшадп. Упдалма 
билан гап мураккаблашгап, мураккаб гап; 
ажратилган гап бўлаклари йўқ;
ундов ва ундалма вергул бплан ажратилган, буйруқ 
гап охирига ундов белгиси қўйилган, Схемаси| қуйида- 
гнча;
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

г л-------—---------- •---- ---- “1
________________
Зе.
_________________
___________
1
--- ^----- -
Э, си з б ун га аҳ а м и я т б ер м а н г, Т ем и р Акбарович!
— Уйнинг бетидаги қогоз парчалари ўшамиди?
— Уша. (X. Тўхтабоев.)
Дарак гап, хабар мазмунинп билдирган, тўлнқсиз 
гап бўлганлигп учун тўлиқ дарак гаплардан сал кўта- 
ринкн оҳангда айтилади, таъкид мазмунига ҳам эга: 
кесим состави кўринишидаги гап; 
тўлиқсиз гап, диалогнк нутқ таркибида, аниқловчн 
ва эга қўлланмаган, сўроқ (бирничи) гапда апиқловчп 
(уйнинг бетидаги) ва эга (қоғоз парчалари) қўлланган, 
жавоб гап (тўлиқснз гап)да шу бўлаклар такрорланма- 
ган, кесимнинг ўзи қўлланган, гапни ташкил этгап, 
контекстуал тўлиқсиз гап, тўлнқснз гапда бўлмаган бў- 
лак сўроқ гапдаи маълум;
тасдиқ гап, бўлишлилик маъноси ифодаланган; 
дарак мазмунини билдирганлиги учун нуқта қўйнл- 
ган.
Ахир Зорқшилоқнинг ҳар бир кўчаси, девори, одам- 
лари унинг болалигини, боғларнц қўшиққа тўлдирган 
қўнғироқдек овозинм эслатиб қўймайдими? (С. Ахмад.)
Сўроқ гап, кесим 
таркибида -ми сўроқ юкламасн 
мавжуд, рнторик сўроқ гап — ўзига жавоб талаб қпл- 
майдп, гапнинг ўзнда яширин тасднғи мавжуд („.бола- 
лигини, овозини эслатиб қўяди), сўроқ пнтонацияси бн- 
лан айтнлади, ахир юкламаси таъкидлаш 
маъносини 
ифодалаган;
икки составли гап, Зорқишлоқнинг хар бир кўчаси, 
девори, одамлари — эга соетави, унинг болалигини, боғ- 
ларни қўшиққа тўлдирган қўнғироқдек овозини эслатиб 
қўймайдими?— кесим состави;
грамматик асоси — кўчаси, девори, одамлари эслатиб 
қўймайдими?
ёйиқ содда гап, тўлдирувчилн ва аниқловчили —ара- 
лаш ёйиқ гап; 
тўлиқ гап;
инкор гап, составли кесим таркибидаги феълда -ма 
бўлишсизлик формаси мавжуд, 
бу форма орқали/ бў- 
лишснзлик маъпоси пфодаланган;
синтактик вазифа бажармаган элементлар йўқ;
93
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

вергул ва сўроқ белгиси қўлланган, уюшиқ бўлак- 
лар вергул билаи ажратилган, сўроқ гап охирига сўроқ 
белгиси қўйилгаи.