О л и й ЎҚув юрт л а р и н и н г
Download 67.76 Kb. Pdf ko'rish
|
Lingvistik tahlil (T.Qudratov, T.Nafasov)
Иавоийнинг чодири (Иавоийнинг тобе сўз, чодири ҳо-
кпм сўз); тобе сўзлар предметнинг (Навоийга) маисублигини, хослигини билдирган. Бмрикма бир предметни шу тур- кумдаги бошқа предметлардан ажратиш маъноснни бил- дирган. Схемаси қуйидагича: Мош ранг духоба дўппили, тўққиз-ўн яшар чиройлик- кина бола — болаларнинг энг каттаси эди. (Ойбек.) мош ранг духоба дўппили— 1-синтагма, тўққиз-ўн яшар чиройликкина бола — 2 - сиптагма, болаларнинг энг каттаси эди ■ — 3- синтагма; мош ранг, духоба дўп- пили, тўққиз-ўн яшар, чиройликкина бола, тўққиз-ўн яшар бола, болаларнинг энг каттаси — сўз бирикма- лари. духоба дўпнили: дўипили — ҳоким сўз, от билаи ифо- даланган; духоба — тобе сўз, от билан ифодалан- ган: от + от, сўроғи — қ а н д а й? (дўппили), эркип тар- тнб; тобеланиш алоқаси, биринчи компоиент иккинчи ком-_ понентга тобе, ёпиқ боғланиш, ҳоким-тобелик мавжуд, компонентлар мазмунан бир-бирига боғлиқ; отлп бирикма, ҳокпм сўз — от; атрибутив (аниқловчили) бирикма, сифатловчн аниқ- ловчили бирикма, отли бирикма — тобе сўз от туркуми- га мансуб. Бнрикма компонентлари мазмун ёрдамида боғланган бошқарув Навоийнинг чодиридан, бошқа бошқарилувчк ' бошқарувчи 73 www.ziyouz.com kutubxonasi (дўппили духоба деииш мумкии эмас', дўппилик духоба дейиш мумкин, мдзмуни ўзгдради); битишув, тобе сўз ҳеч қандап грамматик форма қа- бул қилмаган, мазмун орқали ҳоким сўзга боғланган; содда бирнкма; тобе сўз материал, ҳоким сўз предмет бплдирган, бп- рикма (духоба) материалдан тайёрлангаи буюмни (дўп- пи) бнлдирган. Схемаси қуйидагича: бнтишув қанддй?| дуҳоба дўппили эргашувчи эргйштирувчи тўққиз-ўн яшар: яшар — ҳоким сўз, от билан ифода- лаиган, тўққиз-ўн тобе сўз, сон (жуфт сон) билан ифо- даланган: сон + от, сўроғи — н е ч а? (яшар), эркнн тартиб; тобеланиш алоқаси, ҳокнм-тобслик мавжуд, ёпиқ боглапиш; тобе компонент нкки — жуфт сўз, улар ора- сидаги синтактик алоқа — тенг боғланиш, очиқ кон- струкция, ҳоким-тобелик йўқ; отли бирикма, ҳоким сўз — от; атрибутив бирикма, сифатловчи анпқловчили, тобе сўз сон — сонли бирикма; компонентлар мазмун орқали бириккан (шиар тўқ- қиз-ўн дейиш мумкин эмас, ёши тўққиз-ўнда дейиш мум- кин, лекин бу сўз бирикмаси эмас, предикатив бирлик бўлади); битишув, тобе сўз бош формада, синтактик боғла- нишга мазмуп асос бўлгаи; содда бирикма; тобе сўз мнқдор, ҳокпм сўз прсдмет (хусусият) бил- дирган, бнрикма хусуснят ва упинг миқдорий белгисннн билдирган. Схюмасп қунндагича: битишув неча? ____ I . ~ 1 у т ў қ қ и з - ў п яшпр. эргашувчи эргаштирувча 79 www.ziyouz.com kutubxonasi ...унинг ҳаётидаги энг яишрин сирларни англашга тиршиаётгандай куринарди. (Л. Толстой.) Учта синтагма бор: унинг ҳаётидаги, энг яширин сир- ларни, англашга тиришаётгандай кўринарди; сўз бирик- малари: унинг ҳаёти, яширин сирлар, сирларни англаш, англашга тиришмоқ, англашга тиришаётгандай кўрин- моқ, урётидаги сирлар, ҳаётидаги яширин сирлар; англашга тиришаёггандай кўринмоқ: кўринмоқ ҳо- ким сўз, феъл билаи ифодалангам, англашга тиришаёт- гандай тобе сўз, ясама равишли бирикма билан ифода- ланган, тобе компонент мураккаб — жўналиш келиши- гидаги ҳаракат номи + ясама равиш, сўроғи — қ а н- д а й? (кўринмоқ), эркин тартиб; тобеланиш алоҳаси, ёпиқ боғланиш, ҳоким-тобелик мавжуд, компонептлар семантик боғлиқ, тобе компонент мураккаб бўлиб эргашувчи, ҳоким компонент эргашти- рувчи; феълли бирикма, ҳоким сўз — феъл; релятив бирикма, ясама равиш + феъл, ҳаракатнинг белгиси ва ҳаракат орасидаги муносабат ифодаланган; бирикма компонентлари мазмун орқали боғланган; . битишув, тобе компонент ўхшатиш ифодаловчп -дай аффикси билан келган, компонентларнинг боғланишида маълум асос бўлган; мураккаб бирикма, тобе компонент мураккаблашган, англашга тиришмоқ —■ сўз бирикмаси; бирикмада ҳаракатнинг белгиси ва ҳаракатни чоғиш- тириш мазмуни ифодаланган. Схемаси қуйидагича; бнткшув_________ I Қ^ндай? 1 г— 1----------- ^ ^ англашгъ тпришгандай кўргшмоқ эргашувчи эргаштпрувчи ...билинар-Оилинмас истеҳзоли табассум билан қар- шисидаги нарсага синчиклаб қарар ва айтилган сўзлар- га диққат билан қулоқ соларди. (Л. Толстой.) 'Гўртта синтагма бор: билинар-билинмас истеҳзоли табассум билан, қаршисидаги нарсага синчиклаб қарар, ва айтилган сўзларга, диққат билан қулоқ соларди; сўз бирикмалари: билинир-билинмас истеҳзо, истеҳзоли та- бассум, қаршисидаги нарса, нарсага синчиклаб, синчик- лаб қарар, айтилган сўзлар, диққат билан қулоқ солар- ди, айпилган сўзларга- қулоқ соларди, еўзларга қулоқ солардиI 8С www.ziyouz.com kutubxonasi билинарЬбилинмас истеҳао: истеҳзо — ҳокпм сўз, от билап нфодалаиган, билинар-билинмас — тобе сўз, тас- диҳ ва ннкор формадаги снфатдош билан ифодалаиган: сифатдош + феъл, сўроғи — ҳ а н д а й? (истеҳзо), эркин тартиб; тобеланнш алоқаси, тобе ва ҳоким компонентлар ора- сида ёпиҳ боғланиш, семантик боғлиқлик бор; тобе ком- понеит мураккаб, тобе компоиептларда тенглаииш ало- каси бор, очиҳ конструкция, ҳокпм-тобелик йўқ; отли бирикма, ҳоким сўз — от; атрибутив бирикма, аниқловчили, спфатловчи аниқ- ловчили, тобе сўз — сифатдош, предметнииг ҳаракат билан боғлиҳ белгисипи билдирган сифатдошли бн- рикма; бирикма компонентлари сўз тартиби орқали боғлан- ган (тартибини ўзгартирсак предикатив бирликка айла- нади — истеҳзо билинар-билинмас); битишув, тобе сўз грамматик форма қабул қилмагап; содда бирикма; бприкма предмет ва унинг доимий бўлмаган белги- хусусиятини ифодалаган. Схемаси қуйидагича: Тўртта синтагма бор: кўрганингдан кўп экан, кўр- маганинг, билганингдан кўп экан, билмаганинг; сўз бирикмалари: кўрганингдан кўп, билганингдан кўп, син- тагма ва сўз бирикмаларн сони тенг эмас, кўрмаганинг кўп, билмаганинг кўп — предикатив бнрлик. кўрганингдан кўп: кўп—• ҳокнм сўз, равпш бнлан ифодалапган; кўрганингдан — тобе сўз, спфатдош (от- лашган) билан ифодаланган, эгалик ва чиқпш келиши- ги формасини қабул қилгап, снфатдош + равиш, сўро- ғи — н и м а д а н? (кўп), эркин тартиб; тобеланиш алоқаси, ҳоким-тобелик мавжуд, компо- Download 67.76 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling