О л и й ЎҚув юрт л а р и н и н г

6—2384
 
81
онтишув
бнлинар-билинмас иствқво- 
эргашувчи 
эргаштирувчи
Кўрганингдан кўп экан кўрмаганинг, 
Билганингдан кўп экан билмаганинг.
(Мақол.)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

нентлар ораснда ёпиқ богланиш бор, компонентлар ўз- 
аро ссмантик боғлиқ;
равишли бирикма, хоким сўз — равиш; 
объектлн бирнкма, тўлдирувчилн, воситали тўлди- 
рувчили, келншикли бприкма;
сўз формаси -дан чиқиш келншиги формаси билан 
боғлангаи;
бошқарув, кўп бошқарувчи, кўргатшгдан бошқари- 
лувчн, равиш бошқаруви, кслншикли бошқарув; 
содда бирикма;
бирикма бслги ва унннг қиёсий миқдорини билдир- 
ган. Схемаси қуйидагича:
бошқаруь 
нимадап? ^ 
кўргашшгдаи кўп 
бошқарилувчи 
бошқарувчи
Уциган. бола отадан улуғ. (Мақол.)
Икки синтагмэ ва иккн сўз бирнкмасн бор: ўқиган 
бола, отадан улуг. Спнтагма ва сўз бирпкмаларн миқ- 
дорп тенг.
ўқиган бола: бола — ҳоким сўз, от бнлан нфодалан- 
ган, ўқиган — тобе сўз, спфатдош бплан пфодаланган: 
снфатдош + от, сўрогн — қ а и д а й? (боли), эркнн тар- 
тиб;
тобелапиш алоқаси, ёпиқ боглаппш, ҳокнм-тобелик 
мавжуд, компонептлар бнр-бирпга семотпк боғлиқ, би- 
ринчнси эргашувчн, иккннчисн эргапггирувчп; 
отлп бирикма, ҳоким сўз —от;
атрибутнв бнрпкма, анпқловчнлп бпрнкма, аннқлов- 
чи + аниқланмиш мазмунн бор, снфатловчп аннқловчили, 
тобе сўз сифатдош — спфатдошлн бирпкма;
бирикма компопентларн сўз тартнбн орқали боғлан- 
ган (бола ўқиган тарзнда тартиби ўзгартирилса, преди- 
катпв бнрлнкка айланадн); 
бнтишув, сифатдош + от; 
содда бирикма;
тобе сўз предмстнннг белгпсшш, ҳоким сўз иредмет- 
ни билднради, бнрикма прсдмет ва унинг ҳаракат бел- 
гисини билдирад
1
қ схемаси қуйидагича;
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

б и т и ш у в
қандай? 
ўқиган бола
эргашувчи 
эргаштирувчи
Юрасиз кейин ҳамма 
нарсанинг 
юзида қалқиб. 
(77. Қодиров.)
Иккита сиптагма бор: юрасиз кейин, ҳамма нарса- 
нинг юзида қалқиб; сўз бприкмаларн: кейин юрасиз, 
ҳамма нарса, ҳамма нарсанинг юзида , юзида қалқиб, 
қалқиб юрасиз;
юрасиз қалқиб: юрасиз — ҳоким сўз, феъл 
бнлан 
ифодалаиган, қалқиб --тобе сўз, феълпипг равишдош 
формаси билан ифодаланган, 
равишдош + феъл, сўро- 
ғи — қ а н д а й? (юрасиз), тескари тартнб — ҳокнм сўз 
олдин, тобе сўз ундан кейии келган, инвофсия;
тобеланиш алоқаси, ҳокнм-тобелик мавжуд, ёпиқ боғ- 
ланнш, компонентлар семантик бир-бирпга боғлнқ;
феълли бприкма, ҳоким сўз — феъл;
релятив бирикма, тобе компонеит ҳаракатнннг белгн- 
сини билдирган;
тобе компонент ҳоким компопентга -б равншдош 
формаси орқалн боглаиган, битншув;
содда бпрнкма;
бирикма ҳаракат ва унинг белгисипй, ҳолатини бил- 
дирган; схемаси қунидагича:
битишув 
қандай? 
юрасиэ қалқнб 
эргаштирувчи 
эргашувча
Қамалган 
тутун 
жуда 
секин 
таралмоқда 
эди. 
(Ойбек.)
Икки синтагма бор: қамалган тутун, жуди секин та- 
ралмоқда эди; еўз бирикмалари: қамалган тутун, секин 
таралмоқ(да эди), жуда секин таралмоқ(да эди);
секин таралмоқда эди: таралмоқ — ҳоким сўз, феъл 
билан ифодаланган, секин—тобе сўз, равиш билан ифо-
83
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

даланган, равиш + феъл, сўроғи — қ а н д а Й? (тарал-
моқ), эркин тартиб;
тобелаииш алоқасн, ҳоким-тобелик мавжуд, ёпиқ 
боғланиш, компонептлар семантик бир-бирига боғлиқ;
феълли бирикма, ҳоким сўз — феъл;
релятнв бирикма, тобе компонент ҳаракатнинг белги- 
сини билдирган;
тобе сўз ҳокнм сўзга тартиб орқали муносабатга ки- 
ришган;
битншув, синтактнк боғлапишда мазмун асос бўлган;
содда бирикма;
ҳокнм сўз ҳаракат, тобе сўз белгн билдирган, бирик- 
мада ҳаракат ва унинг белгиси (ҳолатн), мазмунп нфо- 
даланган. Схемаси қуйидагича;
битшув 
дандай?
оекин таралмоқда 
---- • _ . __ ____
ергашувчй эргаштирувч!