О л и й ЎҚув юрт л а р и н и н г

болмзсън сўзида учта унли товуш бор: ў, а, и.
Ў — ЎРта кенг, орқа қатор, лабланган унли. У ўзбек- 
ча ўзак-негизларнинг фақат биринчи бўғинида кела 
олади. Бу товуш қ, ғ, х товушлари ёнида қаттиқроқ, 
к, г, й, ч каби товушлар ёнида юмшоқроқ талаффуз 
этиладн. Шу сўзда ҳам бир оз қаттиқроқ эшитилаётир. 
Урғули бўғинда, кучли позицияда келган.
Сўзда бешта ундош бор: б, л, с, м\н.
б — лаб-лаб, портловчп, шовқинлм товуш. У лаблар- 
нинг бшр-бирнга қаттиқ тегиб, тез узоқлашуви асосида
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ҳавонинг ўтишидан ҳосил бўлади. Жарангсиз жуфти 
бор: б — п, Бу сўзда унлидан олдин, яъни кучли пози- 
цияда келган. б сўзнинг абсолют охирида кела олмай- 
ди, унинг ўрнида жарангсиз жуфти п талаффуз этила- 
ди. Интервокал позицияда баъзи сўзларда сирғалувчи 
в товуши билан алмашади.
с товушига юқорида характеристика берилди.
н — тил олди гомшоқ бурун сонори жарангсиз жуфти 
йўқ. Унинг талаффузида лаблар бир-бирцга яқинлаша- 
ди, лекин тегмайдн: тил юқори тишларга тегиб ҳаво 
йўлини беркитади. Ҳаво бурун орқали ўтади. н сўзнинг 
ҳамма бўғинларида кела олади.
Сўз уч бўғиндан иборат: бўл-ма-син. Биринчи ва 
учинчи бўғинлар ёпиқ, иккинчи бўғин очиқ. Бўғин тузи- 
лиши: ундош + унли + ундош, ундош + унли, ундош + 
унли + ундош, яъни СУС, СУ, СУС.
Урру биринчи бўғинга тушади. Сўзга форма ясовчи 
қўшимчалар қўшилганда ҳам урғу кейинги бўғинларга 
кўчмайди: бўлмади, бўлди, бўласан каби.
Сўзда саккизта ҳарф ва саккизта товуш бор. Ҳарф- 
ларникг учтаси унли (у, а, и), бештаси ундош (б, л, м, 
с, н).
Шу топда Саида ўзини кучига куч қўшилаётгандек 
се-зиб, ҳамма ишни ҳаимгаш дегунча битириб қўйгиси 
келарди. (Ч. Айтматов.)
шу тэйтэ — бирикмада учта ушли товуш бор: у, о, а.
у — юқори кўтарилиш, тор, лабланган, орқа қатор 
унли товуш. Ўнинг талаффузида лаблар олдинга чузила- 
ди ва чўччаяди, тил бир оз орқага тортйлади. Уртача 
чўзиқликда (нормал) эшитилади, ўзидан кейинги сўз бн- 
лан жуда яқин (сандҳи ҳолатда) айтилади, яъни икки 
сўз бир сўздек эшитилади. Бу унинг қисқароқ айтилиши- 
гз сабаб бўлган. Бирикмадаги қолган унлиларга юқори- 
да характеристика берилган.
Бирикмада учта ундош бор: ш, т, п, Бир ундош икки 
марта қайтарилгаи. т, ш уидошларига юқорида харак- 
теристика берилди.
п — жарангсиз, портловчи, лаб-лаб шовқинли товуш. 
Оддий портловчилар группасига киради. Уни талаффуз 
этганда лаблар қаттиқ қисилиб, зарб билан очилади ва 
ҳаво оқими ўтади. Жарангли жуфти бор: п — б. Сўзда 
ҳар қандай бўғинда ҳам кела олади, Контекстда жа- 
рангли портловчи д дан олдин келган ва уни ўзига мос- 
лаштирган (прогрессив ассимиляция пд<йт юз берган).
21
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Кучли позицияда, сўз бошида келган т жарангснз тову- 
ши ҳам унинг кучли эшитилишига кўмаклашгап.
Бирикмада . учта бўғин бор. 
Виринчи 
компонент 
бир бўғинли: шу топ-да. Биринчи ва охирги бўгинлар 
очиқ, ўртадаги бўғин ёпиқ. Бўғин тузилиши: ундош-Ь 
+ унли, ундош + унли + ундош, ундош + унли, яъни