О. Р о з щ о в, С. O f a e b, М. М а Х м у д о в, Б. А д и з о в

5. ТАЪ Л И М ЭТАЛОН И
«Э талон» ф р а н ц у зч а с^з булиб, н ам ун а, улчов бирлиги, ^л- 
чов асбоби д еган м а ъ н о л а р н и ан гл атад и : 
М а с а л а н , 
о ги р л и к
улчови — к и л о гр ам м (кг) х а л ^ а р о ^л ч о в бирлигидир. У б а л а н д - 
лиги ва д и а м етр и 39 мм д а н и борат п л а т и н а д а н я с а л г а н цили н -
24

---

дрдир. Б а р ч а с о ^ а л а р г а ухш аб т а ъ л и м эталонини ^ам фаоли- 
ятни таш ки л этиш, бошцариш, н а з о р а т этиш бирлиги, н ати ж а- 
нинг энг говори курсатки ч и си ф ати д а ц а р а ш мумкин.
^ о з и р г и п ай тда т а ъ л и м эталонини м а ^ с а д г а тенглаш тириш , 
бинобарин, цуйилган у^Ув м а ц с а д л а р и асосида э тал онн и бел- 
гилаш ва б а ^ о л а ш мойиллиги устунлик ^илмоцда. Би зн ин г фик- 
римизча, эталонн и б ел ги л а ш д а уч и ар са (м а ^ с а д , восита, н а ­
т и ж а ) ^исобга олиниши зарур. Ф икримизни 
ой ди н лаш ти ри ш
учун а м е р и к а л и к д и д а к т олим Н. Г ронлунд 
тузган
эталонни 
келти рам из. Бунинг учун ш ундай умумий уцув м а ^ с а д и белги- 
л ан ад и : об -^аво х а р и тас и д а символик 
бел гил арни
мустацил 
урганиш.
Ю ^ори д аги умумий м а ^ сад н и а м а л г а ош ириш учун у^увчи 
к;атор м а ц с а д л а р н и а м а л г а ош иради, шу м а к с а д л а р г а оид топ- 
шири цларн и м уста^и л б а ж а р а д и : об-^аво х ар и тас и д а ^ у л л а н а - 
дигаи си м вол л арн и урганиш (1 )  ва шу м ац сад га оид топширик,- 
л арн и б а ж а р и ш — ёмгир, к;ор, булутга оид си м в олл арн и билиш; 
об-^аво х ар и тас и д а ц у л л а н а д и г а н си м вол л арн и
эсл аб
ёзиш 
(2 )  в а топ ш и риц л арн и б а ж а р и ш — .\ар бир символик белгиНи 
э с л а б ёзиш; об-^аво хари тас и д аги си м вол ларн и тан и ш (3) ва 
то п ш и р и ^ ла р н и б а ж а р и ш — у ёки бу белгини х а р и т а д а таниш ; 
си м в о л л ар д ан ф о й д а л ан и б об -^аво хари тасин и
у^и ш
(4 ) ва 
то п ш и р и ^ ла р н и б а ж а р и ш — у^и ш га оид топшири^; с и м в о л л а р ­
д а н ф о й д а л ан и б о б -^ав о х ари таси тузиш (5 ) ва топ ш ирицларни 
б а ж а р и ш — тузи ш бу ^ам топшири^; б ери лган х а р и т а д а сим­
в о л л а р д а н ф о й д а л ан и б об-5^аво м а ъ л у м о ти б е р и ш (б ).
Ю ^ори д аги
аб зац н и
яна бир бор д и е д а т
билан
у^инг*. 
Т аги га пунктир, нуцтали пунктир, бир ва икки 
турри 
чизиц 
билан чизилган м а ц с а д л а р г а эъти бор беринг. Сизнингча, у м у ­
мий у^ув м а ц с ад и ва унга оид н а т и ж а , о р а л и ^ м а ^ с а д л а р
ва 
у л ар га оид т оп ш и ри ц л ар ц ан дай ч и зи кл ар бил ан чизилган?
Турри топдингиз. Э та л о н д а умумий ук;ув м а ц с ад и икки тур­
ри чизи!^, н а т и ж а бир турри чизиц, о р а л и ^ м а ц с а д л а р пунктир, 
о р ал и ц м а к с а д л а р г а оид топ ш и риц л ар н у^тал и пунктир чизи^- 
л ар и билан чизилган.
Э тал он си ф ати д а бери лган м а ц с ад — об -^аво 
х а р и т а с и д а
символик бел гил арни мустацил урган и ш а м а л г а ошгач, у^увчи- 
л а р бери лган х а р и т а д а с и м в о л л ар д ан ф о й д а л а н и б об -^аво м а ъ ­
лумоти бера олиш ни — н а т и ж а н и э г а л л а б олиш ади. Б у нати- 
ж а г а эриш иш учун уц увчи лар бир нечта 
о р а л и ц
м а ц с а д л а р
(1— 5) ни а м а л г а оширшпи, шу м а к с а д л а р г а оид топ ш и ри^ лар- 
ни б а ж а р и ш л а р и ш арт. Уз н а в б а т и д а то п ш и риц л ар т а ъ л и м во- 
ситаси. Ш у л а р г а кУ,ра, э тал онн и
цуйидаги 
ф о р м у л а
билан 
б елгилаймиз.
Э т а л о н = м а к ; с а д + в о с и т а (т о п ш и р и ц л а р )-|-н а т и ж а .
Эталон 
хусусидаги 
т а с а в в у р л а р и м и зн и
я н а д а
бойитиш
*
Бу ерда ва бундан кейин рисола мазмунини ^злаш тириш ни осонлаш' 
тириш учун баён килиш шаклини узгартирам из.
25

---

. м а ^ с а д и д а а д а б и ё т л а р д а б ери лга н э т а л о н л а р д а н
н а м у н а л а р
келти рам из.
М а т е м а т и к а д а н э тал о н намунаси.
Умумий у^ув м а ц с а д и — геом етри к м а с а л а л а р н и
ечиш да 
и ж о д и й в а систем ён д аш и ш н и узйро ^ушиш.
М а ^ с а д — этал он:
Ш а р т — 1) уцувчи учун- янги ти пдаги аниц ш а к л л а н т и р и л - 
ган (нутц воси таси да турри ва а н и ^ т а в с и ф л а н г а н ) м а с а л а ; 2) 
м а с а л а г а оид теорем ан и д и в д а т б и л ан у^и б урганиш .
Н а т и ж а — 1) м а с а л а н и ечишнинг бир нечта 
а л ь тер н ати в
усулини гипотетик айтиш ; 2) м а с а л а н и ечишнинг 
энг 
цулай 
усулини т а н л а ш .
Ечимни б а ^ о л а ш — 1) 1 соат ичида 
м а с а л а н и
ечишнинг 
к а м и д а (минимум) 2 усулини ц улла ш ; си ф ат ж и ^ а т д а н 80% 
тугри ечиш.
Т а р и х д а н э тал о н намунаси
У мумий у ^ у в м а ц с ад и — тари хн и ха^коний, бугунги (з^озир- 
ш ) з^аёт в о ц е а л а р и ,билан б орланган з^олда урганиш .
М а ^ с а д — э тал он :
Ш а р т —