О. Р о з щ о в, С. O f a e b, М. М а Х м у д о в, Б. А д и з о в

Мактабда «Ундалма»ни уцитишнинг умумпедагогик мацсади
«У н д ал м а» м а вз у си буй ича
Уцув э л с м е н т л а р и н и у р га и и ш п и н г
УКув э л е м е н т л а р и
у м у м п е д а г о г и к м а ^ с а д л а р и
1. У н д а л м а н и н г т а ъ р и ф и
2. С одда уНдалма
3. М ураккаб ундалм а
4. Ш ахсга царатилган 
ундалм а
5. П редм етларга царатилган 
ундалма
6. Ундалмали гаплард а 
ундалм аларни топиш
7. У ндалм аларнинг гапдаги 
урни
8. У ндалм алард а тиниш 
белгилари
9. У ндалмали гапларни 
уцнш
1. Ундалманинг сузловчи нутци ц ара- 
тилган ш ахе ёки предметни билдирган 
суз эканлигини англаш
4
2. Содда ундалм аларни аницлаш
3. М ураккаб ундалм аларни аницлаш
4. Ш ахсга ц аратилган 
ундалм аларни 
аниклаш
5. П редм етларга царатилган у н далм а­
ларни аниклаш
6. Гап таркибида ундалм аларни аниц- 
лаш га ургатиш
7. Гапнинг боши, Уртаси, охирида 
ундалм аларни д у л л аш
8. У н далм алард а вергул, ундов бел- 
‘ 
гисини туррц иш латиш
9. Гапнинг боши, уртаси, охирида 
келган ундалм аларни ^циш
Т аъ ли м н и нг яцин д и д ак ти к м ацеади. 
Т а ъ л и м н и н г яцин д и ­
д а к т и к м а ц е ад и т а ъ л и м
х у с у с и я тл ар и га 
к ^ р а
б ел ги л а н а д и . 
Т а ъ л и м икки суб ъ е кт— уцитиш ва уциш ф а о л и я т л а р и н и н г ^ з а р о
таъ си ри, ул арн и нг бир-бирига к и ри ш и вуд ан ш а к л л а н г а н коси­
л а ж а р а ё н д и р . Би ноб ари н , уцитувчи в а уцувчи ф а о л и я т м а^-
с а д л ар и н и б е л г и л а м а с д а н туриб, т ^ ъ л
1
цмнинг^ я^И
|1
Д*
2—298
17
I
Т D Р U
д а к т и к

---

м а ц с ад и н и б ел ги л а ш м уш кул. И к ки нч ид ан , яцин д и д а к т и к мац- 
с а д л а р У ргациладиган б и л и м л а р м о ^и яти га з^ам боглиц.
/ Урта м а к т а б л а р д а ' У ргани лади ган б и л и м л ар н и ш а к л л а н т и - 
р и ш д а а б с т р а к ц и я л а ш д а р а ж а л а р и н и
^и собга 
ол ган
з^олда 
у л ар н и щ а р т л и р а в и ш д а уч гуру^га а ж р а т и ш мумкин: фономе- 
нологик (ф а к т л а р б и лан тасдик;ланадиган) 
б и л и м л ар
(мае. 
^ з б е к ти лид а олти та к е л и ш и к бор. -н инг ^ а т а р ^ и ч келиш иги 
цуш имчаси; ц у ш й лув ч и л а рн и н г Урнини а л м а ш т и р и ш б и л ан йи- 
гинди у зга р м а й д и : 8 + 7 = 7 + 8 ) ; ан али ти к-си н тез б и л и м л а р таз$- 
л и л ва б и р л аш ти р и ш н и т а ^ о з о э т а д и га н б и л и м л а р булиб, у л ар
а б с т р а к ц и я л а ш н и н г я н а д а ю^ори бос^ичига тугри к е л а д и (мае. 
инсон з^аётида оцсил м о д д а л а р н и н г Урни, у л ар н и н г организм- 
да п а р ч а л а н и ш и г а оид б и л и м л а р ) ; ак си о м ати к (икки ёки ундан 
эртиц уцув предмети соз^асида цУ ллан и лади ган ) б и л и м л ар (мае. 
«диссимиляция» биология ва 
ти л ш у н о сл и к д а 
У рганиладиган 
з^одиса). Ф ономенологик 
б и л и м л а р
ф а к т л а р н и
т у ш у н ч а л а р
остида туп лаш н и , ан ал и ти к-си н тез б и л и м л ар
у л а р н и
таз^лил 
Килиш ва ^ а й т а б ирл аш ти риш н и , ак си о м ати к
б и л и м л ар
бир 
б ил и м д ан , м а с а л а н , бир т а ъ р и ф д а н иккинчи та ъ р и ф н и
чица- 
ришни т ац о зо этад и.
М а к т а б д а У рганиладиган б и л и м л а р р а н г -б а р а н г б у л е з-д а, 
у л ар н и у зл а ш т и р и ш д а б ола н и н г ф а о л и ш ти рок этиш и 
ш арт. 
Ф ао л т а ъ л и м з^ам т а ф а к к у р , з^ам хоти рага м у л ж а л л а б та ш к и л
этил ад и . Т а ф а к к у р ва хоти р а б ола ф ао л и яти н и н г икки вектори 
б^либ, т а ъ ли м н и н г б ори ш и д а бир-бирини тул д и ра ди . И ж о д и й
ф а о л и я т воси таси да у р ган и лг а н билим уни эсга туш и ри ш йули 
б илан ук;ув з^олатларига т а т б и ^ этиш ни т а л а б этган идек, б и ­
л и м л а р н и эсга туш ириб, у л ар н и янги У^ув ш а р о и т л а р и г а т а т б и ^
этиш и ж одий ф ао л и ятн и т а ^ о з о этади. Би ноб ари н , 
б и л и м л ар
б и л ан тан и ш и ш , у л а р н и
эсга туш и ри ш
ж а р а ё н л а р и д а
з^ам 
иж од ий ф ао л и я т, з^ам ц ай та э с л а ш ф а о л и я т и и ш ти рок 
этади. 
М у с т а ^ и л и ж о д цилиш в оси таси д а у р ган и л г а н б и л и м л а р у л а р ­
ни эсга туш и ри ш , та т б и ц этиш й у л л а р и билан, х о т и р а г а кел- 
т и ри л ган б и л и м л ар у л а р н и янги ш а р о и т л а р г а иж одий татбит^ 
этиш йули б и л а н я к у н л а н и ш и лозим. И ж о д ва ц ай та 
э с л а ш ,, 
т а ф а к к у р в а хотира у ^ у в м а т е р и а л л а р и н и си ф атл и у зл аш ти
риш нинг негизи з^исобланади.
Уциш мез^натнинг и ж ти м ои й та ^ с и м л а н и ш и д а
ургапувчи- 
у^увчининг ф ао л иштирокини т а л а б этади. Т а ъ л и м ш ароити д а 
б и л и м л а р н и а троф л и ч а, с и ф атл и у зл а ш т и р и ш м а ц е а д и д а ул ар- 
га так р о р и й цай тил ади . У^ув м а т е р и а л л а р и г а
з^ар бир ц ай та 
м у р о ж а а т этиш нинг узи га хос м а ц е ад и бор. Уцув м а т е р и а л л а ­
рини б о л а л а р н и н г пухта 
У злаш ти риш л ари ни
т а ъ м и н л а ш д а н
к у з л а н г а н м а ц е а д т а ъ л и м ж а р а ё н и н и н г яцин д и д а к т и к м ацеа- 
ди деб б ел ги л а н а ди *.
Т а ъ л и м н и н г яцин д и д а к т и к м а ^ с а д и икки хил м а ^ с а д н и н г — 
Ук;итиш ва у^иш м а ц е а д л а р и н и и г б ир-бирига тугри ке ли ш и д ан