O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

Savol va topshiriqlar:
1. Pedagogika tarixi fanining predmeti. maqsadi va vazifalari haqida nima bilasiz?
2. B o‘lajak o ‘qituvchilarni pedagoglik faoliyatga tavyorlashda pedagogika tarixi 
fanining o 'rn i va roli nimadan iborat?
3. 
Eng qadimgi madaniy boyliklarimizni o'rganishda qanday manbalarga 
tayaniladi.
4. “A vesto” qanday asar? Unda qavsi tartibdagi ta'lim-tarbiya tizimi ishlab 
chiqilgan.
5. 
Qur'oni Karim ta'limotidagi axloqiy g'oyalar mazmuni haqida qanday fikrga 
egasiz?
6
. 
“Hadis” va “Sunna” tushunchalarining mazmunini so'zlab bering
217

---

X II B O B . S H A R Q U Y G O N I S H D A V R ID A IL M -F A N VA 
M A D A N IY A T .
Sharq uyg‘onish davri IX asrdan boshlab XV-XVI asrlargacha davom etdi. 
U yg‘onish davri xalifalikning B ag‘dod, Damashq, Xalab shaharlaridan boshlanib, 
barcha boshqa xalqlar madaniy hayotiga tarqalgan, bu esa u davlatlarning ham 
madaniy rivojlanishga zamin tayyorlagan.
Xalifa Xorun ar-Rashid davrida (786-833 y.y.) va uning o 'g 'li al-M a'm un 
davrida B ag‘dodda “Bayt—ul-hikm a” ("Donishm andlik uyi”) (hozirgi A kadem iya 
m a'nosida) tashkil etiladi. M azkur Akademiya barcha ilm sohiblarining ilmiy 
markazi bo‘lib, uning qoshida jahon kutubxonasi tashkil etilgan. Akademiya 
qoshida 
rasadxona 
ham 
bo4gan, 
keyinchalik 
yangi 
kutubxona qurilgan. 
B og'doddagi m azkur ilm markazi, o ‘z navbatida Sharq va G 'arbda ilm -fanning 
taraqqiy etishiga, m a'naviy hayotning rivojlanishiga ta'sir etgan. Bu o ‘rinda xalifa 
al-M a'm unning ilm-fan ravnaqida k o ‘rsatgan homiyligini alohida ta'kidlash joiz. 
Zero, xalifa al-M a'm un ilm fanni juda qadrlagan. U IX asr boshlaridan xalifalikning 
Xurosondagi noibi b o 'lib turganda ham M ovarounnahr va Xurosondagi olim larni 
to'plab, ularning ilmiy ijodiga sharoit yaratib bergan. Bular orasida al-Xorazm iy, al- 
X uttaliy, al-Javhariy, al-Farg‘oniy, al-Marazviy kabi vatandosh olim larim iz ham 
b o ‘lgan.
U yg‘onish 
davri madaniyatining yaratilishi va rivojlanishiga qadimgi 
yaratilgan madaniy yodgorliklar, ular xoh yunon, xoh arab, xoh M ovarounnahr va 
Xuroson xalqining eng qadimgi antik davrlar madaniyati boMsin, asos b o ‘lib xizmat 
qildi.
Yaqin va o ‘rta Sharqda, jum ladan, Eron, Kavkazorti va M ovarounnahrda savdo 
aloqalarining rivojlanganligi, ilm-fan, hunarm andchilikning taraqqiy etishi moddiy 
va m adaniy aloqalarning barchasi umumiy rivojlanishga ta'sir etdi.
Som oniylar davlatida M arv, Buxoro, Samarqand va Urganch o ‘sha davrning 
m adaniy markazlari sanalardi. Bu davrda arab tili ilmiy va aloqa tili edi. 
M aktablarda darslar arab tilida olib borilar edi. Rasmiy hujjatlar, shariat qoidalari 
arab tilida yuritilar edi. Ilmiy asarlar ham arab tilida yozilar edi. X asr o ‘rtalariga
218

---

kelib, fors-tojik tilida ham ish yuritila boshlandi. Ammo hujjatlar, ishlar fors-tojik 
tilida bo‘Isa ham, arab imlosida yozilar edi. Bu shaharlardagi maktablarga hatto 
tevarak-atrofdagi qishloqlardan oddiv xalq bolalari ham kelib o ‘qiganligi 
manbalarda keltiriladi.
XI asrda X orazm da ilm-fan taraqqiy etadi. Xorazm shohi Ma'mun II o ’z 
saroyiga zabardast olimlarni taklif etadi. U tashkil etgan “Bayt-ul-hikma” - 
Donishmandlar uyi tarixda "Ma'mun akadem iyasi" deb nom qoldirgan.
Sharq “Uyg ‘onish davri "da ilm-fan rivojlanishi u chyo 'na/ishda bo ‘Idi.
Birinchi yo'nalish. M atem atika-tibbiyot yo'nalishi bo’lib, bularga matematika, 
astronomiya, kimyo, geodeziya. minerologiya, tibbiyot, farmalogiva va boshqalar 
kiritilgan.