O' zbekiston respublikasi oli y va o r t a maxsus ta'lim vazirlig I abu rayhon beruniy n o m ida g I

Klasterlar tuzilishi va komponentlari tarkibi. 
Klasterlar zaif bog’langan 
tizimlar hisoblanib, ulami qismlarini bog’lash uchun shinali arxitektura bazasidagi 
tarmoqli texnologiyadan foydalaniiadi.
Ikkita yoki undan ko’p qismlardan tashkil topgan klaster quyidagi shartlam i 
qanoatlantirishi kerak:
- har bir qism o’zining operatsion tizimi nusxasi bilan ishlaydi;
- har bir qism o’zining ilova nusxasi bilan ishlaydi;
- qismlar boshqa resurslami bo’lib oladilar, masalan disk yig’uvchilar va boshqa 
resurslar.
Klasterli tizimlar quyidagi komponentlardan tashkil topadi:
1) hisoblash qismi (ShK, serverlar);
2) boshqaruvchi server;
3) faylli server;
4) kommunikasiya muhiti;

---

Klaster tizimlarining xarakterli xususiyatlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi:
1. Klaster yagona kompyuter tizimi hisoblanib, uning resurslarini boshqarish bitta 
kiruvchi nuqta orqali amalga oshiriladi, bunda klasteming barcha resurslari faqat 
monopol rejimda foydalanilishi kerak.
2. Yagona nuqta bo’lib boshqaruvchi server hisoblanadi. Unga klasteming 
resurslarini boshqaruvchi va monitoring qilishni ta'minlovchi dastur vositasi o’matiladi. 
Boshqaruvchi server kerak bo’lib qolganda fayl serveri funksiyasini ham bajarilishi 
mumkin.
3. Hisoblash qismlari apparaturasi bir xil bo’lishi kerak, ulaming dastur ta'minoti 
(operasion tizim, klasterini boshqaruvchi, dasturlaming kommunikasion kutubxonasi) 
o’zao mos tushadigan va bir xil sozlangan bo’lishi kerak.
4. Hisoblash va boshqaruvning kommunikasion komponentlari o’zaro bog’langan 
bo’lishi, ya'ni kompyuter tarmog’i kabi bo’lishi, ajratilgan kommunikasiya muhitiga 
ega bo’lishi kerak. Tizimning kommunikasiya qismi uzun xabarlami uzatishda yuqori 
o’tkazuvchanlik xususiyatiga ega bo’lishi kerak.
5. Klasterli tizimlar tarkibiga resurslar qo’shish bilan (masshtablashtirish) uni 
unumdorligini o’stirish xususiyatiga ega bo’lishi kerak.
Klasterli tizimlami boshqarishda faylli serverlar muhim o’rinni egallaydi. Ular 
qattiq disk yig’uvchilarini, boshqarishi va tashqi qurilmalami qo’llab-quvvatlashi kerak. 
Axborotlar hajmi katta bo’lganda faylli serveming unumdorligi juda muhim hisoblanadi. 
Bu servemi asosiy m o’ljallanishi 
bilan bog’liq bo’lmagan kundalik topshiriqlarini 
bajarish uchun qo’llab bo’lmaydi, chunki bu uni server kabi ishlash unumdorligini 
pasaytiradi.
Klasterli tizimlarda kommunikasiya kanalini mavjud bo’lishi quyidagilar uchun 
zarur hisoblanadi:
- umumiy klaster vositalaridan maqsadli foydalanish;
- ishlash qobiliyatini o ’zaro nazorat qilish;
- klaster konfugurasiyasi va boshqa maxsus klasterli axborotlar haqidagi axborot 
almashlash.

---

Kammunikasiya texnologiyasining rivojlanishi va standart protokollar asosida 
xabar uzatish mexanizimi amalga oshiruvchi yuqori tezkorlikdagi tarmoq qurilmalarini 
yaratish klasterli tizimlarini raqobatbardosh tizimlar ekanligini ko’rsatadi.
Kommunikasiya standartlari ichida ko’proq Ethernet tarmog’idan yoki uning 
unumdor varianti hisoblangan kommutator bazasidagi Fast Ethernet tarmog’idan 
foydalaniladi.
Agar klasterli tizimlardan katta unumdorlik va universallik talab qilinsa, nisbatan 
tezkor texnologiyaga ega Scl, CLAN, Server Net, Myrinet tarmoqlari qo’llaniladi.
Kommunikasiya muhiti unumdorligini yanada oshirish uchun maxsus uslublardan 
foydalaniladi. Masalan, klaster bir qancha qismlari tezkor shinalar bilan bog’langan 
segmentlarga bo’linadi, segmentlar o’rtasidagi bog’lanish past darajali tezkorlikka ega 
kanallar bilan amalga oshiriladi. Standart dastur ta'minoti sifatida standart operasion 
tizimlar Linux, Solaris, Windowsl NTlardan foydalaniladi. Klasterli tizim qismlari 
sifatida qo’pincha bir prosessorli shaxsiy kompyuter lar qo’llaniladi. Fayl-server 
umumiy xotirali SMP-arxitekturadan foydalanilgan, holatda qo’llaniladi. Bunday holda 
har bir qism o’zining operasion tizimli nusxasi boshqaruvida ishlaydi.
Klastemi tashkil etuvchi (klaster qismlari) kompyuter laming o ’zaro bog’liqligi 
maksimal unumdorlikni va ilovalami minimal turib qolishlarini kafolatlaydi, bunda:
-bitta qism ilovasida dastur ta'minoti buzilgan holatda, klasteming boshqa qismlari 
ishlashini davom ettiradi (yoki avtomatik holatda boshqatdan ishga tushiradi);
- klasteming qismini turli sabablariga ko’ra ishdan chiqishi klastemi to’liq ishdan 
chiqishiga olib kelmaydi;
- klasterda profllaktika va ta'm irlash ishlarini o’tkazish, dastur ta'minotini
о zgartirish ko’pincha klaster qismlarida uni ilovalari ishlashini to’xtatmay, 
navbat 
bo’yicha boshqa qismlarida amalga oshiriladi.
Standart texnik va dasturiy vositalarini qo’llash klasterli 
tizimlami narxini 
arzonlashtiradi. Shuning uchun ko’plab ishlab chiqariladigan komponentlardan 
yaratilgan kompyuter tizimlari superkompyuter li tizimlari al'temativ tizimlar bo’lib 
qoldi. Ular umumiy va tarmoqlangan xotirali kompyuter lar unumdorligidan kam 
bo’lmagan unumdorlikka egadirlar. Bunday holda klasterli tizimlar 
bir qancha 
afzalliklariga ega bo’ladilar. Narxining arzonligi, yaratish davrining qisqa bo’lishi, oddiy
113

---

hisoblash, komunikasiyalash va dastur komponenlaridan 
foydalanish, shular 
jumlasidandir.
Bugungi kunga kelib klasterlarning yangi versiyasi Compaq dan Tru 64 UNIX 
uchun Trucluster Server klasterlari UNIX klasterlarining birinchisi hisoblanadi. U 
klasterli tizimlar qoidasini to’liq qanoatlantiradi. Uning uzluksiz ishlash vaqti 18 yilga 
etadi, tayyorgarligi 99,9999 ga tengdir. Compaq firmasining yuqori puxtalikka ega 
klasterli tizimlari o’z tarkibiga vaqt bo’yicha tekshirilgan Open VMS Cluster étalon 
klasterlarini, yuqori unumdorlikka ega Tru 64 UNIX uchun TruCluster klasterlarini, 
Proliant serveri uchun turlicha klasterlami kiritadi. Ulaming barchasi yuqorida 
ko’rsatilgan afzalliklarga egadir.
Disklami “oynalashtirish” texnologiyasiga muvofiq klaster qismlari orasida kritik 
berilganlar uzoqdagi markazlar o’rtasida takrorlanadi. Shuning uchun bitta markaz 
ishdan chiqsa, boshqasi ishlashni davom ettiradi. Buzilishga barqaror echimli yuqori 
unumdorlikka ega UNIX - platformasidagi Trucluster klasterlari ham disk tomlarini 
uzoqdagi oynali nusxalarini yaratish tamoyillariga asoslangan. Klasterli tizimlarining 
rivojlanishi tarmoq texnologiyasini rivojlanishi bilan bog’liqdir. Yuqori unumdor 
hisoblashlarda klasterlar bo’lib superkompyuter lar hisoblanadi. Klasterlarning 
yaratishning juda ko’p variantlari mavjud. Ular orasidagi asosiy farq echiladigan 
masalaning sinfiga qarab aniqlanadigan tarmoq texnologiyasidir.
Hozirgi kunda tarmoqlangan klasterli tizimlar zamonaviy superkompyuter lardan 
unumdorligi bo’yicha o’zib ketmoqda, maslan hozirgi kundagi eng quvvatli IBM ASCI 
White kompyuter i 12 Tera FLOP unumdorlikka egadir, SETI@ Home tarmog’i 
unumdorligi 15 Tera FLOP ga teng qilib baholanmoqda.