O' zbekiston respublikasi oli y va o r t a maxsus ta'lim vazirlig I abu rayhon beruniy n o m ida g I

Í — bob bo’yicha sinov savollari va topshiriqlar
1. K om pyuter tizimlari ishlash rejim iga v a bog'lanish turiga qarab qanday sinflarga 
bo'linadi?
2. H isoblash majmualari qanday belgilar bo'yicha sinflarga bo'linadi?
3. H isoblash majmualari unumdorligini oshirish usullarini ko'rsating.
4. K om pyuter tizimi ishonchliligi qanday baholanadi?
5. K Tlar qanday asosiy parametrlar bilan aniqlanadi?
6. J. N eym an hisoblash mashinalari arxitekturasi va zamonaviy kompyuterlar 
o'rtasida qanday farq bor?
7. K T larda parallel qayta ishlashni tashkil etishning asosiy usullarini aytib bering.
38

---

8. Parallel qayta ishlovchi KTlami qanday sinflarga bo'lish mumkin?
9. KBBM tizimini strukturali tashkil etishini aytib bering.
10. KTlarda konveyerli qayta ishlash qanday tashkil etiladi?
11. Qanday KTlari BBKM sinfiga tegishli bo'lad i?
12. Mustaqil shoxchalami parallel qayta ishlash qanday amalga oshiriladi?
13. Unumdorlik” tushunchasi nima?
14. Unumdorlikni baholashning qanday uslublari mavjud?
15. Haqiqiy va cho’qqiga chiqqan unum dorlik deganda nimani tushunasiz?
16. Yuqori unumdorlikka ega KT qanday tartibda ishlaydi?
17. KT va kom pyuterlar unumdorligi qanday birliklarda o ’lchanadi?
18. Qanday hollarda unumdorlikni o ’lchashda M flops o ’lchov birligidan 
foydalaniladi?
19. Bir Gflops nimaga teng?
20. KESH xotiradan foydalanilganda tizim ning unumdorligi qanday oshadi?
21. Gflops nim a va qanday KT uchun u qo ’llaniladi?
22. Qanday dasturlar benchmarklar deb ataladi?

---

2-B O B . HISOBLASH MAJMUALARI
2.1. K o'p protsessorli hisoblash majmualari
K o 'p protsessorli hisoblash m ajmuasi (KPHM) - bu o 'z tarkibida ikkita va undan 
ortiq protsessorlarga ega b o 'lg a n v a yagona operatsion tizim boshqaruvida ishlaydigan 
hisoblash majmuasidir. O peratsion tizim majmuaning texnik va dasturiy vositalarini 
um um iy boshqarishni am alga oshiradi.
KPHM ju d a keng tarm oqlarda qo'llaniladi. Bunga asosiy sabab bo'lib, 
majm uaning bir qancha afzalliklarga ega ekanligi hisoblanadi. Asosiy afzalliklarga 
quyidagilam i kiritishimiz m um kin:
•
zahiralash va konfiguratsiyasini tez o'zgartira olishlik imkoniyatiga qarab yuqori 
ishonchlilikka ega ekanligi;
•
axborotlami parallel qayta ishlashni tashkil etishga tez m oslasha olishligi va uning 
ham m a qurilmalarini to 'liq yuklash imkoniyati borligi hisobiga unumdorligining 
yuqoriligi;
•
m ajm ua qurilmalaridan foydalanish koeffitsientini ko'tarish hisobiga yuqori 
iqtisodiy samaradorlikka erishish mumkinligi.
Hozirgi davrga kelib, K PH M asosan umumiy shinali, kesuvchi kommutatsiyali, 
ko'pkirishli operativ xotira qurilm asi orqali bog'lanishga ega bo'lgan majmualar 
ko'rinishida tashkil qilinm oqda [5,9].
Umumiy shinali hisoblash majmualarida uning ham m a qurilmalari, ya'ni 
protsessorlar, operativ xotira qurilm asi modullari, kiritish-chiqarish qurilmalari o ’zaro 
axborotlar adreslari va boshqarish signallarini uzatishga m o'ljallangan o'tkazgichlar 
to'plam i (kabellar) ko'rinishidagi umumiy shina orqali bog'lanadi (2.1-rasm). Bunday 
holda interfeys bitta bog'lanishli hisoblanadi, ya'ni axborot almashish xohlagan vaqtda 
faqat ikkita qurilma o 'rta sid a am alga oshiriladi.
M ajmua qurilmalari shinaga vaqtni bo'laklash rejim ida ishlashga moslashib 
bog'lanadi, bu esa, shinada konfliktli vaziyatlami yuzaga keltirib chiqaradi, ya'ni 
shinaga bir vaqtda bir qancha qurilm alar axborot uzatishi mumkin, shina esa faqat ikkita 
qurilm a o'rtasida axborot alm ashishni ta'm inlay olishi mumkin. Bunday konfliktlar
40

---

yuzaga 
kelishi 
b a'zi 
qurilm alam i 
ishlamay 
qolishiga 
sabab 
bo'lib, 
tizim
unumdorligining kamayishiga olib keladi. Ziddiyatli holatni ustunliklar tizimi va 
navbatlar hosil qilish y o 'li bilan hal qilish mumkin.
2.1-rasm. Umumiy shinali KPHM
Bu yerda: P1.P2 - protsessor modullari, OXQ1 - OXQ3 - operativ xotira 
qurilmalari, KChQ - kiritish-chiqarish qurilmasi
Umumiy shinali KPHM boshqa majmualarga nisbatan 
quyidagi afzalliklarga 
egadir:
-oddiyligi;
-qo'shim cha qurilmalami uning tarkibiga kiritish m um kinligi;
-xotira modullariga qolgaii barcha qurilmalar ham m urojaat qila olish imkoniyatining 
mavjudligi;
-majmua narxining arzonligi.
Umumiy shinali KPHM larining kamchiliklari quyidagilardan iborat:
-tezkorligining yuqori emasligi;
-umumiy shina elementi borligi uchun, majmua ishonchliligining ju d a pastligi, y a'n i 
tizim tarkibidagi bitta elementning ishlamay qolishligi, butun majmuaning ishlamay 
qolishiga sabab bo'lishligi.
Birinchi kamchilikni uning tarkibida yuqori tezkorlikda ishlaydigan shinalardan 
foydalanish yo'li bilan hal qilish mumkin. Ikkinchi kam chilikni esa majmua tarkibiga 
yana bitta qo'shim cha shina kiritish yoli bilan yechiladi (2.2-rasm ).

---

2.2-rasm. U S h l, U Sh2 umumiy shinali KPHM , bu yerda: U Shl-56 o'tkazuvchiga ega 
magistral, USh2-interfeys,Pl-Pn-protsessorlar
A gar q o 'sh im c h a shinani asosiy shina bilan bir vaqtda ishlaydigan qilib 
aktivlashtirilsa, 
faqatgina 
majmua 
ishonchliligini 
oshirib 
qolmasdan, 
uning 
unum dorligini h am oshirishga imkoniyat yaratiladi.
Um um iy shinali strukturali m ajm ualam i tashkil etishda, mini- va mikroEHM 
lardan, m ikroprotsessorli vositalardan keng foydalaniladi. Bu vositalarda «umumiy 
shina» interfeysining turli modifikasiyalari qo'llanilgan. Misol qilib SM 1420 hisoblash 
majmuasini k o 'rish im iz mumkin. Bu m ajmuada miniEHM umumiy shinasidan 
foydalaniladi.