O' zbekiston respublikasi oli y va o r t a maxsus ta'lim vazirlig I abu rayhon beruniy n o m ida g I

5.3. LKTr protokollari va boshqarish darajalari
LKTrini tashkil etish, protokollar iyerarxiyasiga ega jarayonlami ko'p darajali 
boshqarish tamoyiliga va interfeyslarga asoslanadi. LKTr protokollari va darajalari 
ochiq tizimlaming standart yetti darajali arxitekturalari asosida interpretatsiya qilinadi.
Monokanalli LKTrida boshqarish darajasi ko'rinishida, qism darajalar va ularga 
mos keluvchi protokollar kiritiladi. LKTrida boshqarishning iyerarxik darajasi va 
protokollari 5.3-rasmda ko'rsatilgan.

---

A m aliy
b oshqarish
T asviriy
boshqarish
Seansli
boshqarish
U zatishni
boshqarish
A xborotli
boshqarish
K an alg a ulanishni 
boshqarish
F izik kanalni 
boshqarish
A B P
TB
SB
UB
AB
KU B
FKB
Amaliy
boshqarish
Tasviriy
boshqarish
Seansli
boshqarish
Uzatishni
boshqarish
Axborotli
boshqarish
K an alg a ulanishni 
boshqarish
F izik kanalni 
boshqarish
kanal
■ Kanal li
1-fizik
5.3-rasm. LKTr protokollari va boshqarish darajalari
Fizik kanalni boshqaruvchi (FKB) 
protokol, fizik kanal bo'yicha uzatiluvchi 
m a'lum otlam i tasvirlanish shakllarini va tartiblarini aniqlaydi.
Fizik kanallami boshqarish axborotni boshqarilishi va tugallanishini ajratish, 
kanallar o'tkazuvchanlik xususiyatini e'tiborga olib, signallar hosil qilish va qabul 
qilish, kanalni holatini xarakterlovchi kodli ketma-ketliklami tahlil qilish va yaratish 
tezkorligini oshirish kabi ishlami bajarishni taqozo etadi.
FKB protokoli, kanal bilan o'zaro aloqa qiluvchi tizimlar uchun standart bo'lgan 
tartibni o'm atuvchi interfeysni kiritadi.
LKTrdagi ikkinchi daraja ikkita qism darajaga bo'linadi:
1) kanalga murojat qilishni boshqarish (KMB).
2) 
axborotli kanalni boshqarish (AKB).
Bu qism darajalami ishlash tartiblari AKB va KMB protokollari bilan 
reglamentlashtiriladi. KMB protokoli kanal orqali ma'lumotlami uzatish prosedurasini
142

---

va kanal orqali uzatilayotgan ma'lumotlami selektsiya qilish prosedurasini o'matadi. 
AKB protokoli ma lumotlami fizik kanal orqali uzatilganda aniqligini ta'minlash 
tartibini o 'matadi (axborot uzatishda tekshiruvchi kodlami o’matish, buzilishlami 
aniqlash).
Ko pgina LKTlarida, ulami tarmoq darajasidagi boshqarish zaruriyati tug’ilmaydi. 
Faqatgina monokanallar orqali bir qancha LKTrini majmuasini yaratishda, bu tarmoqni 
boshqarish zaruriyati kelib chiqadi.
Transport darajasidagi UB protokoli, yuqori darajadagi jarayonlar uchun yagona 
transport interfeysini ta'minlaydi. Yuqori daraja protokollari SB, BTB, AJBlar o'zlari 
bajaradigan funksiyalari bo'yicha mos keladigan global tarmoq protokollar bilan bir xil 
hisoblanadi. LKTrida tasvirlash darajasida terminallami jarayonlarga, dasturlarni
o chirilgan fayllarga moslashtirish, fayllami uzatish, topshiriqlami uzoqdan kiritish va 
grafikli axborotlami almashish tashkil qilinadi.
Monokanallardan foydalanilganda boshqarish jarayonining murakkabligi fizik, 
kanalli va transportli darajalarda ancha soddalashadi. Shu sababli bunday boshqarish 
darajalarini texnik vositalar, ya ni tarmoq adapterlari deb ataladigan maxsus 
kontrollerlardan foydalanib tashkil qilish mumkin. Adapter ichki magistralni, EHM 
kiritish chiqarish interfeysini yoki tarmoqning boshqa tizimlarini ketma-ket ishlovchi 
interfeys bilan bog laydi. Tarmoq adapterlari birinchidan, tarmoq funksiyalarini, y a'ni 
fizik kanalni, axborotli kanalni yoki uzatishni boshqarishni, ikkinehidan interfeys 
funksiyalarini, ya'ni tizimning interfeysini adapterga ulash funksiyalarini amalga 
oshiradi.