O' zbekiston respublikasi oli y va o r t a maxsus ta'lim vazirlig I abu rayhon beruniy n o m ida g I

S.7. Lokal kom pyuter tarm oqlarini ishlatishga misollar
Tarmoqlarni tashkil qilishdagi asosiy aspektlami yorqin tasvirlovchi bir qancha 
LKTrini ishlatilishini ko’rib chiqamiz (Ethernet, Network, TOP\MAP).
Ethernet tarmog'i “kseroks” (AQSh) firmasi tomonidan ishlab chiqilgan bo’lib, 
uning asosiy vazifasi adminstrativ boshqarish hisoblanadi. Tarmoq magistral 
strukturaga ega. Ma'lumotlami uzatish uchun 10 MBit/s tezkorlikda axborot uzatish 
imkoniyatiga ega bo’lgan, koaksial kabeldan foydalanadi. Tarmoq maksimal uzunligi 
2,5 kmgacha bo’lgan 1024 tagacha tizimlami birlashtirish imkoniyatiga egadir. Eng 
oddiy hollarda tarmoq xizmat ko’rsatuvchi tizimning 100 tagacha qabul qilib-uzatish 
qurilmalarini ulash mumkin bo’lgan koaksial kabel segmentidan (500 m uzunlikdagi) 
hosil qilinadi. Qabul qilib-uzatuvchi kabellaming uzunligi 500 m dan oshmaydi (5.10- 
rasm).
500 
m
5.10-rasm. 100 tagacha stansiyaga ega tarmoq 
(Qabul qilib uzatuvchi).
Ethernet tarmog'ining murakkab strukturasi 5.11-rasmda keltirilgan.
Bu yerda segmentlar magistralga qabul qilib-uzatish qurilmasiga ulangan 
retranslyatorlar yordamida birlashtiriladi. Xohlagan ikkita tizimlar o'rtasida ikkitadan 
ortiq retranslyatorlar bo'lishi mumkin emas. Tarmoq uch darajali qilib tashkil etilgan. 
Yuqori daraja amaliy daraja hisoblanib, ma’lumotlarga ishlov berish va axborotlami 
kiritish-chiqarish funksiyalarini bajaradi. Kanalli va fizik darajalari monokanalga 
ulanish imkoniyatiga ega bo'lib, u orqali ma'lumotlami uzatadi. TOPVMAP lokal 
tarm og'i ikki darajali inter tarmoqdan tashkil topgan. Past darajada tarmoq MAR 
(Manifacting Avtomation Prottod), sexlardagi texnologik uskunalami boshqarishni
150

---

avtomatlashtirishga mo'ljallangan (Robotlami boshqarish, dasturlovchi kontrollerlarni, 
raqamli-dasturli boshqariladigan stanoklami boshqarish va boshqalar).
5.11-rasm. Ethernet LKTr konfigurasiya variantlari
Ikkinchi daraja TOR tarmog'i (Technikal and offisse Protokol) ishlab chiqarishda 
adminstrativ 
konstruktiv va 
texnologik xizmatlami 
bajaruvchi 
ishchilaming 
avtomatlashtirilgan ish joylaridir. Bu tarmoqlar o'rtasidagi o'zoro aloqa, fayllami 
almashish darajasida amalga oshiriladi. TOR\MAR tarmog'ida ochiq tizimning barcha 
etalon yettita darajasi amalga oshirilgan. Uning protokollari ishlab chiqarish 
tarmoqlarida xalqaro standartga aylanib qoldi. Mustaqil davlatlar hamkorligida LKTri 
ichida «Estafeta-1», «Estafeta-2» va ulaming analogi hisoblangan «IZOTORING» 
tarmoqlari juda keng qo'llaniladi. «Estafeta-2» LKTr halqali topologiya xususiyatiga 
egadir, ularda ma'lumotlar uzatish kanaliga markerli ulanishdan foydalaniladi 
(aniqlangan belgilar ketma-ketligidan). Tarmoq yagona moslashuvchan, puxta tizimga 
turli tipdagi hisoblash mashinalarini, terminal va printerlami bog'lash uchun 
mo'ljallangan. Stansiyalami dasturli vositalari tarmoqning xohlagan abonentlari 
o'rtasidagi virtual kanalni ushlab turishni ta'minlaydi (mantiqiy bog'lanish).
«Estafeta» LKTr 125 tagacha bir xil stansiyalami lokal tarmoqqa bog'lash 
imkoniyatiga ega bo'lib, qo'shni stansiyalar o'rtasidagi masofa vitoy para telefon 
liniyasidan foydalanilganda 1,5 kmni tashkil etadi. Stansiyalar va qurilmalar o'rtasida 
axborot uzatishda 300, 600, 1200, 2400, 9600 bit\sek tezkorlikdan birini tanlash 
mumkin. Halqa bo'yicha uzatish tezligi 125Kbayt\sek bo'lib, ma'lumotlar paketlar
151

---

ko'rinishida uzatiladi. Tarmoqda uning to'liqligini tekshirish va diagnostika qilish 
imkoniyati mavjud.
IBM firmasining PCVXT, PCVAT va ularga mos tushadigan ShEHMlami lokal 
tarmoqqa birlashtirish uchun koaksial kabeldan foydalanib, modullashtirilgan 
signallami uzatishga mo'ljallangan CSMA\CD ulanish uslubiga ega bo'lgan PC 
Network tarm og'i yaratilgan. Bu tarmoqda axborot uzatish tezligi 2Mbit\sek va 
tarmoqqa ulangan qurilmalar soni 1000 tagacha.
Aplle firmasi bozorga, markerli ulanish imkoniyatiga ega bo'lgan DOMAIN 
halqali lokal tarmog'ini yetkazib bermoqda. Halqalami bog'lash uchun 12Mbit\sek 
tezlik bilan ma'lumotlami uzata oladigan koaksial kabeldan foydalanilgan.