O' zbekiston respublikasi oli y va o r t a maxsus ta'lim vazirlig I abu rayhon beruniy n o m ida g I

Bog'lanish kanalida ishlashda hosil bo'ladigan xatoliklar. 
Yuborilayotgan 
ma'lumotlarda yuzaga keladigan buzilishlar asosan bog'lanish kanaliga ta'sir etadigan 
tashqi ta'sirlar va MUAdagi shovqinlaming borligi sababli sodir bo'ladi. Kanalga ta'sir 
etuvchi buzilishlar impulsli xarakterga ega bo'lib, bir qancha guruh buzilishlami yuzaga 
keltiradi. Bog'lanish simlarini tashqi ta'sirlarga chidamliligi, ularga ta'sir etayotgan 
ta'sir quvvati va shovqinlar ta'sirida simlarda hosil bo'ladigan buzilishlarga bog'liq. 
Radiosimlar, kabel simlari, volokon-optik simlar tashqi ta'sirlarga chidamli simlar 
hisoblanadi.
6.3. EHM bilan m a'lum otlarni uzatish qurilmasini bog'lovchi qurilma
MUAsining asosiy bajaradigan vazifasi, chetki qurilmadan kelayotgan signalni, 
bog'lanish kanali chastota polosasida uzatish uchun o'zgartirish va kanaldan kelib 
tushayotgan signalni teskarisiga o'zgartirishdan iborat.
Telegraf kanallarida ishlanganda (signallar modulyatsiya qilinmasdan uzatilganda) 
ko’rsatilgan fimksiyalar telegraf signallami o’zgartirish qurilmasi orqali amalga 
oshriladi. Telefon va yuqori chastotali kanallarda esa, modemlar orqali amalga 
oshiriladi. Modemlar modulyator va demodulyatorlardan tashkil topadi. Modulyator va 
demodulyatorlar MUKning asosiy qurilmasidir (6.3-rasm).
M odulyator 
D em odulyator
6.3-rasm. Modem (modulyator va demodulyator)

---

Bu yerda:MB - modulyatsiya bloki, DMB - demodulyatsiya bloki, PF - polosa 
fîl'tri, SR - signal regeneratori, PChG — past chastota generatori, TG - takt generatori, 
Sx - sinxron signal, STG - sinxronlovchi takt generatori.
Modem orqali ma'lumotlami kanalga uzatish, kanalning ishlash tezligiga mos 
keluvchi chastota bilan sinxron ravishda amalga oshiriladi. ST-sinxronlanuvchi signal 
modulyatorda TG-takt generatorida yaratiladi. Har bir sinxronlanuvchi signalga 
modulyatsiya blokida ma'lumotlar biti hisoblangan T-ikkilik signali kiritiladi, past 
chastota PChG orqali tashkil qilinadi. Modullashtirilgan signallar polosa filtriga kelib 
tushadi. PF signalning chastota polosasini, kanal polosasining pastki va yuqori 
chegarasiga mos keladigan qilib cheklaydi. So’ngra berilgan chastota polosali signal 
kanal orqali demodulyatorga uzatiladi, polosa filtri orqali o’tib, kirishida ikkilik 
signallami tashkil qiluvchi demodulyatsiya blokiga kelib tushadi.
Demodulyatordagi takt chastotasi, sinxronlashtiruvchi takt generatorida yaratilib, 
sinxronlashtiruvchi TG fazasi va chastotasi demodulyatsiya blokidan kelib tushayotgan 
signallar fazasiga va chastotasiga avtomatik ravishda moslashtiriladi.
Si—sinxronlovchi signallar, SR-signal regeneratorlariga kelib tushib, 1 qiymatga 
ega bo’lgan ma'lumotlar bitini tasvirlovchi to’g'ri burchakli impulslami tashkil qiladi. 
Undan tashqari demodulyatordan kelayotgan ma'lumotlami qabul qilishni sinxronlovchi 
ma'lumotlarga ishlov beruvchi qurilmadan ham foydalaniladi. Ko’rib o'tilgan 
bog'lanish kanali sinxron kanal deb ataladi. Bu kanalda ma'lumotlami uzatish va qabul 
qilish kanalning kirish va chiqishida bir xil bo’lgan doimiy takt chastota orqali amalga 
oshiriladi. Kanalning uzatuvchi va qabul qilib oluvchi qurilmasidagi sinxronlik, 
demodilyatorda generator takt chastotasini kiritish hisobiga avtomatik amalga oshiriladi.
Ma'lumotlar uzatish qurilmasi tarkibiga ma'lumotlar uzatish jarayonida yuzaga 
keladigan xatolami aniqlash va ulami tuzatish yo’li bilan ma'lumotlar aniqligini 
oshirishni ta'minlovchi qurilma ham kiritilishi mumkin. Telefon va telegraf 
tarmoqlaridagi kommutatsiya kanallarida ishlash uchun, ma'lum otlam i uzatuvchi 
tarmoqlarga abonentlar bilan ishlash funksiyasi ham yuklatiladi. Bu funksiya qo’lda 
yoki avtomatik usul bilan bajarilishi mumkin. Qo’lda bajarilish jarayonida telefon 
tarmog'iga bog'lanish telefon apparati yordamida amalga oshriladi. Bog'lanish vaqtini
159

---

kamaytirish uchun ma'lumotlami uzatish qurilmasi avtomatik chaqiradigan qurilma 
bilan ta'm inlanadi. 6.4-rasmda kommutatsiya kanali orqali bog'lanishi ko’rsatilgan. 
M C hQ
M ChQ
6.4-rasm. Kommutatsiya kanali orqali bog'lanishni o’matish.
Avtomatik chaqiruvchi qurilma (AChQ), ma'lumotlami uzatuvchi chekka 
qurilmadan (MChQ) chaqirilayotgan obyekt nomerini olib, uni tonal chastotali 
signallarga o ’zgartiradi va chaqirilayotgan tomonni javobini qabul qilib oladi. 
Abonentni chaqirish jarayonida, kompyuter , ma'lumotlami uzatish multipleksori, 
avtomatik chaqiruvchi qurilma va avtomatik javob beruvchi qurilmalar o’matilgan 
abonent punkti ishtirok etadi. Teleqayta ishlovchi texnik vositalami, ya'ni 
ma'lumotlami 
uzatuvchi 
qurilmalarni 
unversallash 
uchun 
interfeyslar 
standartlashtiriladi.