O' zbekiston respublikasi oli y va o r t a maxsus ta'lim vazirlig I abu rayhon beruniy n o m ida g I

6.5. A bonent punktlari. Abonent punktlarining tarkibi, mo'ljallanishi va 
bajariladigan funksiyasi
Ma'lumotlami uzatish zanjirida abonent punktlari 
yoki terminallar oxirgi 
elementlar bo'lib hisoblanadi. Terminallar teleqayta ishlash tizimlarida foydalanuvchi 
va kompyuter o'rtasida bog'lanish kanallari orqali ma'lumotlar almashish uchun 
mo'ljallangan. AP tarkibi va bajaradigan funksiyasi, foydalanuvchi tomonidan shu AP 
vositalari yordamida yechiladigan masalaning xarakteriga bog'liq. Hamma AP lari bir 
xil tuzilishga egadir (6.6-rasm).
6.6-rasm. Abonent punktlari tuzilishi
AP asosi bo'lib, uzoqda joylashgan kompyuter bilan muloqot qilish uchun 
mo'ljallangan axborotlami kirish-chiqarish qurilmasi hisoblanadi.
Bog'lanish kanali bilan bevosita bog'lanish, ma'lumotlami uzatish qurilmasi orqali 
amalga oshiriladi. Boshqarish qurilmasi axborotni uzatish va qabul qilib olishni tashkil 
qilish bilan bog'liq bo'lgan quyidagi masalalami bajaradi: ma'lumot algoritm bo'yicha 
ma'lumotlami uzatish va qabul qilish; axborotlar formatini va kodini o'zgartirish; 
axborotlami ketma-ket uzatishdan paralell uzatishga o'zgartirish va qabul qilishda 
teskarisiga o'tkazish; sinxronlash; operator ishini ta'minlash.
AP tuzilishining 
asosiy xususiyatlaridan bid, ulami modullik asosida 
yaratilganligidir. Bu esa APga yuklanadigan masalaga qarab, undan maksimal 
foydalanish uchun kengaytirish va qisqartirish imkoniyatini beradi.
Boshqarish funksiyasini tashkil qilish usuliga qarab, hamma APlari ikki guruhga 
ya'ni, boshqarishni qurilmali tashkil qiluvchi va dasturli tashkil qiluvchi AP larga 
bo'linadi. Dasturlanuvchi APlarda boshqarish uchun kompyuterlardan foydalaniladi.

---

Bunday APlar intelektual APlar hisoblanadi. Mo'ljallanishiga qarab hamma A Plam i 
uchta guruhga bo'lish mumkin:
- texnologik jarayonlami, ishlab chiqarishni, ilmiy tajribalarini nazorat qilish va 
boshqarish uchun mo'ljallangan APlar;
- masalni yechish uchun EHMga ma'lumotlami kiritishga mo'ljallangan A P lar;
- so'rovlarga ishlov berish uchun ma'lum otlam i yoki ma'lumotlami berishga 
mo'ljallagan APlar.
EHM bilan APning o'zaro aloqa qilishi uchun, paketli uzatiluvchi AP va dialogli 
APlami ajratish mumkin. Ishlash rejimiga qarab, AP komplektiga mos keluvchi tashqi 
qurilma tanlanadi. Umuman APlar tarkibida hamma turdagi tashqi qurilmalardan 
foydalanish mumkin. Bu qurilmalar tarkibi APlari bajaradigan funksiyasiga qarab 
aniqlanadi.
Telegraf va teletayp qurilmalari bazasidagi bog'lanish kanaliga va EHM ga 
axborotlami kirituvchi va qabul qilib oluvchi APlari eng sodda APlari hisoblanadi. 
Ularda bog'lanishlar sifatida modemlar ishlatilmaydigan telegraf liniyalaridan 
foydalaniladi, ularda signal oddiy usullar bilan, ya'ni tokli uzatish yo'li bilan amalga 
oshiriladi. Teletayplar va telegraf apparatlar o 'z tarkibida kerakli boshqarish 
elementlarga ega bo'ladi.
Ketma-ket chop etish qurilmalarida APlarini yaratish juda oddiy, ularda axborot 
kiritish-chiqarish vositalari bitta qurilmaga biriktirilgan. Bu tipdagi AP, kam tezkorlikka 
ega bo'lgan telegraf bog'lanish kanallari bilan ishlaydi.
Uzoq masofalardan turib axborotlarga ishlov berishda displeylar bazasidagi AP 
juda keng tarqalgan. Bunday tipdagi APlar EXMlar bilan interaktiv tartibda ishlash 
uchun juda qulay hisoblanadi. Displeyli AP lari tarkibiga axborotlami tasvirlovchi 
qurilma, axborotlami kirituvchi klaviatura va ketma-ket chop etuvchi qurilma kiradi. 
Ko'pgina hollarda alfavitli raqamli displeylardan foydalaniladi. Displeyli APlarining 
afzalligi bo'lib, EHM bilan axborot almashishda yuqori tezkorlikka ega ekanligi, 
axborotlardagi xatoliklami to'g'rilashni osonligi va ishlash jarayonida shovqin-suronsiz 
ishlash, yuqori darajali puxtalik hisoblanadi. K o'p maqsadli dasturli boshqariluvchi 
APlarining ko'pgina funksiyalari dasturli amalga oshiriladi.

---

Texnologik jarayonlami avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlarida APlardan juda 
keng foydalaniladi.