O zbekiston respublikasi oliy va o rta maxsus ta lim vazirligi

MAVZU: Biriktiruvchi to’qima va uning o’ziga xos xususiyatlari.
Reja:
a) Haqiqiy biriktiruvchi to’qima
b) Umurtqali hayvonlarning siyrak biriktiruvchi to`qimasi
c) Siyrak biriktiruvchi to`qimaning hujayralararo moddasi
Asosiy tayanch tushunchalar: biriktiruvchi to’qimaning xarakterli xususiyatlari,biriktiruvchi to’qima tiplari haqida.
Biriktiruvchi to`qima organizmning hamma organlarida uchraydi va o`ziga yarasha har xil vazifani bajaradi. Organizmning embrional rivojlanishi unda biror organ yo’qki, biriktiruvchi to’qima uchramasin. Ular o’z faoliyatida trofik, himoya va mexaniq vazifalarini bajaradi. Biriktiruvchi to’qimalarga haqiqiy biriktiruvchi to’qima, tog’ay va suyak to’qimalari kiradi.
Haqiqiy biriktiruvchi to’qima
Haqiqiy biriktiruvchi to’qima 2 xil, ya`ni tolali biriktiruvchi to’qima va maxsus xususiyatlarga ega bo’lgan biriktiruvchi to’qimalardan iborat. Tolali biriktiruvchi to’qima siyrak va zich to’qimalarga, zich biriktiruvchi tqimalarga bo’linadi.
Tolali biriktiruvchi to’qima. Tolali biriktiruvchi to’qimaga kiruvchi siyrak biriktiruvchi to’qimalar bilan zich biriktiruvchi to’qimalar mexaniq elementlari va to’qima hujayralarning iziga xos joylashishi va vazifasiga qarab farqlanadi. Ayniqsa, siyrak biriktiruvchi to’qima tarkibidagi elementlari bilan organizmda trofik, himoya va mexaniq vazifalarni bajarar ekan ichki gomeostaz ta`minlanishida ishtirok etadi.
Umurtqali hayvonlarning siyrak biriktiruvchi to’qimasi.
Siyrak biriktiruvchi to’qima sham organizmning embrional rivojlanishi davrida embrion mezenximasidan hosil bo’ladi. Asosan trofik va himoya vazifalarini bajaradi. U ham organizmda ko’p tarqalgan to’qimalar qatoriga kiradi va teri ostida, ichki organlarning shilliq pardasi ostida, bilakchalardan tashkil topgan organlar oralig’ida, nerv, arteriya, vena va limfa tomirlari hamda bezlarning chiqaruvchi kanalchalari atrofida uchraydi. Umurtqali hayvonlarda va odamda ularning tarkibiy tuzilishlari bir xil. Hujayra elementlari, odatda, to’qima oraliq moddasiga nisbatan ko’p bo’ladi. Oraliq modda tarkibidagi elementlar to’qimada mexaniq va elastik vazifalarni bajarsa, hujayra elementlari trofik, himoya vazifalarni o’taydi. To’qimada kamroq oraliq modda, ko’proq hujayra elementlari uchrasa, siyrak biriktiruvchi to’qima deyiladi. Ko’pincha, oraliq moda ko’proq bo’lib, hujayra elementlari kamroq bo’lsa, zich biriktiruvchi to’qima deb yuritiladi. Siyrak biriktiruvchi to’qima bilan qonning ayrim hujayralari organizmda fagositoz vazifalarini bajaradi. Shu jihat bilan ular bir-biriga o’xshash bo’lib, birgalikda retikula endoteliy sistemasida ishtirok etuvchi hujayralar deb yuritiladi. Siyrak biriktiruvchi to’kima oraliq moddasining tarkibida kollagen va elastik tolachalardan tashqari murakkab oqsillar va uglevodlardan tashkil topgan mikoid modda ko’p uchraydi.