O ’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Samarqand davlat universiteti

1. Konstruktiv geometriya. Nuqtaning har qanday to‘plami geometrik figura yoki geometrik obraz deb ataladi. Masalan, bitta nuqta (bir elementli figura), ikkita nuqta, kesma (unga tegishli hamma nuqtalar to‘plami), nur to‘g‘ri chiziq, burchak, o‘zaro parallel yoki kesishuvchi to‘g‘ri chiziqlar, yoy, aylana va umuman tekislikning har qanday bo‘lagi; shuningdek, kub, silindr, shar va shu kabilarning yoki ularning biror to‘plami-figuradir.
Bir tekislikda yotgan nuqtalar to‘plami tekis figura deb, bir tekislikka joylashgan nuqtalar to‘plami fazoviy figura deb ataladi.
Bir yoki bir nechta yasash quroli (sirkul, chizg‘ch, go‘niya va boshqalar ) yordamida talablarga javob beruvchi geometrik figura yasashni talab etgan masala yasashga doir geometrik masala yoki qisqacha, konstruktiv masala deyiladi.
Matematikaning yasashga doir geometrik masalalar yechish usullarini o‘rgatuvchi qismi geometrik yasash nazariyasi yoki konsturuktiv geometriya deb ataladi.
Konsturuktiv geometriyada bu asosiy ishdan boshqa yana quyidagilar ham qaraladi:
1)konsturuktiv masalalarni tiplarga ajratish, taqribiy yasash va ba’zi bo‘laklari chizmada joylashmagan geometrik obrazlarni yasash; konsturuktiv masalalar yechish uchun eng sodda yo‘llarni topish va yechishdagi soddalik darajasini aniqlash; geometrik yasashlar vaqtida sodir bo‘ladigan texnik xatolarni o‘rganish.
2) geometrik yasashlarda foydalaniladigan qurollardan har birining yoki bir nechtasining birgalikga ishlatish sohalarini aniqlash va yasash qurollarining qaysilari bilan qanday masalalarni yechish mumkin emasligini isbotlash;
3)konstruktiv geometriya nazariyasining amaliy hayotda va boshqa qushni fanlar sohasida ishlatilishi.
2. Yasash qurollari haqidagi dastlabki tushunchalar. Tarixiy ma’lumotlarga qaraganda, o‘tmishda to‘g‘ri chiziq uchun tarang tortilgan ip (ya’ni bir tomonli chizg‘ich), aylana chizishda esa bir uchi qo‘zg‘almas qog‘ozchaga bog‘langan tarang ip ishlatilgan. Hozirgi vaqtda ishlatiladigan sirkul-keyinchi asbobning takomillashgan ko‘rinishidir.