Og’zaki nutqiy muloqatga o’rgatish tinglab tushunish va gapirish orqali amalga oshiriladi. Bu yerda gapiruvchi axborot berish jarayonida nutqiy muloqatni amalga oshirsa

Nutq faoliyati turlari. Monologik va dialogik nutq Bajardi: Baxshullayeva Sevara

Og’zaki nutqiy muloqatga o’rgatish tinglab tushunish va gapirish orqali amalga oshiriladi. Bu yerda gapiruvchi axborot berish jarayonida nutqiy muloqatni amalga oshirsa, tinglovchi esa uni tinglash va tushunib olish orqali nutqiy muloqatni amalga oshiradi.

Monologik

• Suxbat davomida gapiruvchi bilan tinglovchi rollari almashib turiladi. Og’zaki nutqiy muloqat bir tomonga yo’naltirilgan bo’lishi ham mumkin. Bunda birinchi shaxs faqat gapiradi, ikkinchi shaxs va qolganlari faqat tinglaydi.

• Monologik nutq
• Monologik nutq gapirishning shakli bo’lib, bir so’zlovchi tamonidan amalga oshiriladi. U ma’ruza usulida radio orqali ham berilishi mumkin.Monologik nutq tayyorlangan va tayyorlanmagan holda uchraydi.Biz boshlang’ich bosqichda tayyorlangan monologik nutqdan foydalanamiz.Tayyorlanmagan monologik nutq yuqori sinflar uchun mo’ljallangan bo’ladi.

Monologik nutq

Monologik nutq turlari 1. xikoya 2. ta’riflash 3. tasvirlash 4. muxokama 5. ma’ruza

Monologik nutqning xususiyatlari 1. Monologik nutq faqat bir tomonga yo’naltirilgan bo’ladi. 2. U rejali bo’ladi. 3. U qisman tayyorlangan bo’ladi’ 4. U uzilmay davom etadi. 5. U rejali bo’lganligi sababli mantiqiy davom etadi. 6. U bir kontekst , matn asosida olib boriladi.

• 7. Unga vositalar , tayanchlar, sharoit ta’sir ko’rsatadi.
• 8. Uslub ta’sir qiladi.
• 9. Monolog ta’sirchan, ma’lumotli, his-xayajonli bo’ladi, kimgadir nimagadir qaratiladi.
• 10. Nutq vaziyatli bo’ladi. Bir sharoitni, vaziyatni ko’zda tutadi.

Monologik nutqning quyidagi lingvistik qiyinchiliklari xususiyatlari ham muxim o’rin tutadi, ular tasirini ko’rsatadi 1.Talaffuzi qiyin so’zlarning ishlatilishi. 2. Gaplarning kitob uslubiga mansubligi. 3. Nutqni bayon qilishga bog’liqlik bo’lishi. .

1993-yilda chiqarilgan dasturda bayon qilinishicha monologik nutq : 5 – sinfda 5-7 ta jumla 6- sinfda 7 ta jumla 7- sinfda 9 ta jumla 8-sinfda 8-10 jumladan iborat bo’lishi kerak.

• Dialogik nutq
• Dialogik nutq og’zaki nutqning bir turi bo’lib ikki yoki undan ortiq shahslarning suhbati asosida quriladi.
• Dialogik nutqning ham o’ziga hos hususiyatlari, qiyinchiliklari bor.O’qituvchi uni hisobga olishi zarur.
• Dialogik nutqning hususiyatlari quyidagilar:
• 1.Dialog tezda javob qaytarishzaruriyatidir.
• 2.Dialogda 2ta so’zlovchi ishtirok etadi.
• 3.Dialog faqatgina savol-javobdan tashkil topmaydi.

4. Xar bir so’zlovchi o’z maqsadini ko’zlaydi . 5. Dialogda qatnashuvchilar oldindan uning mazmunini bilishlari qiyin . 6. Dialogda qatnashuvchilar bir-birini sharoitlarini , vaziyatlarini , xususiyatlarini bilgan taqdirda dialog davom etadi . 7. Dialogda qatnashuvchilardan biri dialogga yetakchilik qilishi zarur .

8. Dialog ta’sirchan , qiziqtiradigan mavzuda bo’lishi , kimgadir , nimagadir qaratilshi zarur. 9. Dialog nutq vaziyatida bo’ladi . So’zlovchilarning nutq vaziyati xisobga olinadi. 10. Dialogda gap qistirish , luqma tashlash , vosita , tayanch , sharoit , nutq vaziyati , vositalar muhim o’rin tutadi .