Oila huquqi asoslari

Nikoh shartnomasi. Er va xotinning shaxsiy, mulkiy huquq va majburiyatlari.
Nikoh ro`yxatga olingan paytdan boshlab nikohni tuzganlar er-xotin deb hisoblanadilar va shu paytdan e`tiboran ular o`rtasida er-xotinlik huquq va majburiyatlari vujudga keladi. Er-xotinning mulkiy huquq va majburiyatlari O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik va Oila Kodekslari normalari bilan tartibga solinadi. Er-xotinning mulkiy munosabatlari ikki xil usul bilan tartibga solinadi:
1) Er-xotin mulkining qonuniy tartibi;
2) Er-xotin mulkining shartnomaviy tartibi.
1. Er-xotin mulkining qonuniy tartibi.- Er-xotin nikoh davomida birgalikda orttirgan mol-mulklariga egalik qiladilar, undan foydalanadilar va bu mulkni tasarruf etadilar.
Er-xotin nikoh davomida orttirgan mol-mulklarni, shuningdek nikoh qayd etilgunga qadar, bo`lajak er-xotinning umumiy mablag`lari umumiy mulki hisoblanadi.
Er va xotinning har birining mulki. Bu er va xotinning nikohga qadar o`ziga tegishli bo`lgan mol-mulki, shuningdek, ulardan har birining nikoh davomida hadya, meros tariqasida yoki boshqa bepul bitimlar asosida olgan mol-mulkidir.
Qimmatbaho buyumlar va zebu ziynatlardan boshqa shaxsiy foydalanishdagi buyumlar (kiyim-bosh, poyabzal va h), garshi nikoh davomida er va xotinning umumiy mablag`i hisobiga olingan bo`lsa ham, ulardan foydalanib kelgan er va xotinning xususiy mulki hisoblanadi.
Nikoh bekor qilinganda faqat birgalikdagi mol-mulkni bo`lish masalasi qo`yiladi. Er va xotinning har birining mulki o`zaro bo`linmaydi. Balog`atga yetmagan bolalar uchun sotib olingan narsa-ashyolar ham bo`linmaydi. U bolalar bilan birga yashaydigan er yoki xotinga berilishi kerak.
2. Er va xotin mol-mulkining shartnomaviy tartibi. U nikoh shartnomasini tuzish orqali rasmiylashtiriladi. Nikoh – nikohlanuvchi shaxslarning yoki er va xotinning nikohda bo`lgan davrida va (yoki) er va xotin nikohdan ajratilgan taqdirda ularning mulkiy huquq hamda majburiyatlarini belgilovchi kelishuvidir (Oila kodeksining 29-moddasi).
Nikoh shartnomasi nikohgasha ham (u davlat ro`yxatiga olinguniga qadar), nikoh davrida ham tuzilishi mumkin. Faqat nikoh ro`yhatga olinishidan oldin tuzilgan nikoh shartnomasi u davlat ro`yxatiga olingan kundan e`tiboran huquqiy kuchga kiradi. Qoida tariqasida nikoh shartnomasi yozma shaklda tuziladi va notarial tasdiqdan o`tkaziladi.
Nikohga kirishda nikoh shartnomasi er-xotining ikkalovining o`zaro roziligi bilangina tuzilishi mumkin. Nikoh davomida taraflarning kelishuviga binoan nikoh shartnomasi o`zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin.Nikoh shartnomasining mavjudligi nikohning majburiy shartlariga kirmaydi. Nikoh shartnomasining bekor qilinishi nikohni ajratishga olib kelmaydi, lekin nikohning ajratilishi nikoh shartnomasining bekor qilinishiga sabab bo`ladi.
Nikoh shartnomasining mazmuni. Nikoh shartnomasiga ko`ra er va xotin birgalikdagi umumiy mulkning qonunda belgilangan tartibini o`zgartirishga, er va xotinning barcha mol-mulkiga, uning ayrim turlariga yohud er va xotindan har birining mol-mulkiga nisbatan birgalikdagi, ulushli yoki alohida egalik qilish tartibini o`rnatishga haqlidir. Shartnoma er va xotinning mavjud mol-mulkiga nisbatan ham, bo`lg`usi mol-mulkiga nisbatan ham tuzilishi mumkin (OK,23-modda).
Nikoh shartnomasiga muvofiq er va xotin:
- o`zaro moddiy ta`minot berish;
- oila xarajatlarini ko`tarish;
- bir-birining daromadida ishtirok etish;
- boshqa shaxslar bilan mulkiy shartnomalar tuzish;
- birgalikda tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanish bo`yicha o`z huquq va majburiyatlarini belgilab olish;
- nikohdan ajralganda er va xotindan har biriga beriladigan mulkni aniqlab olish;
- nikoh shartnomasiga er va xotinning mulkiy munosabatlariga oid boshqa qoidalarni kiritishga haqlidir.