Oksidlanish qaytarilish reaksiyalari analizdagi roli

2KMnO₄+5K₂SO₃+3H₂SO₄=2MnSO₄+6K₂SO₄+3H₂O

Mn⁺⁷ +5e ®Mn⁺² 2

S⁺⁴  +2e ®S⁺⁶  5
Yarim reaksiya usulida tenglashtirilsa:
 2KMnO₄+3Na₂SO₃+H₂O=3Na₂SO₄+2MnO₂+2KOH
_{- 2- 2-}
MnO₄+ SO₃+H₂O→MnO₂+ SO₄+……
Oksidlovchi uchun (2) qoidani va qaytaruvchi uchun (3) qoidani qo’llab yarim reaksiyalarni yozamiz:
  _{-  -}
MnO₄+2H₂O+3e=MnO₂+4OH 2
_{2- 2- +}
SO₃+H₂O-2e=SO₄+2H 3
 
_{- 2- 2- -}
2MnO₄+3SO₃+H₂O=2MnO₂+SO₄+2OH
To’liq molekulyar tenglama yozish uchun mos ionlar qo’shiladi.
2KMnO₄+3Na₂SO₃+H₂O=3Na₂SO₄+2MnO₂+2KOH
Vodorod peroksidi oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida sharoitga qarab ham oksidlovchi ham qaytaruvchi xossasini namoyon etadi. Kuchli qaytaruvchilar bilan vodorod peroksidi oksidlovchi va reaksiya muhitiga qarab quyidagicha qaytariladi:
1) kislotali muhitda vodorod peroksidi vodorod ioni bilan bog’lanib suv
molekulasini hosil qiladi.
H₂O₂+2H⁺₊2e®2H₂O
2) neytral va ishqoriy sharoitda vodorod peroksidi o’ziga ikkita elektron qabul qilib gidroksid ionini hosil qiladi.
_-
 Н₂О₂+2е ®2ОН
Misol 3. Н₂О₂+FeSO₄+H₂SO₄ →Fe₂(SO₄)₃+H₂O

Fe²⁺-2e=Fe^{3 +} 2

H₂O₂+2H⁺ + 2e=2H₂O 1
2Fe²⁺+H₂O₂+2H⁺=2Fe³⁺+2H₂O
Bu reaksiya molekula holda quyidagicha yoziladi:
H₂O₂+2FeSO₄+H₂SO₄=Fe₂(SO₄)₃+2H₂O
Misol 4. 2KJ+H₂O2 →J₂+2KOH
2J ^--2e=J₂  1
H₂O₂+2e=2OH^- 1
Misol 5. 2NaCrO₂+3H₂O₂+2NaOH=2Na₂CrO₄+4H₂O
_{- - 2-}
CrO₂+4OH-3e=CrO₄+2H₂O 2
H₂O₂+2e=2OH^- 3
_{- - 2-}
2CrO₂+2OH+3H₂O₂=2CrO₄+4H₂O
Vodorod peroksidi kuchli oksidlovchilar bilan (KMnO₄, (NH₄)₂Cr₂O₇,K₂Cr₂O₇
va bosqalar) bilan qaytaruvchi bo’lib reaksiyaga kirishadi va oksidlanadi.
1) kislotali muhitda vodorod peroksidi o’zidan ikkita elektron berib kislorod molekulasini hosil qiladi va oksidlanadi.
 Н₂О₂-2е=О₂+2Н^-
2)ishqoriy sharoitda vodorod peroksidi o’ziga ikkita elektron biriktirib kislorod va suv molekulasini hosil qiladi.
Н₂О₂+2ОН ^--2е=О₂+2Н₂О+
Misol 6. Н₂О₂+МnO₄^-+H⁺→O₂+Mn²⁺…….
Н₂О₂-2e=O₂+2H ⁺ 5
MnO₄^-+8H⁺+5e=Mn²⁺+4H₂O 2
5H₂O₂+2MnO₄^-+6H⁺=5O₂+2Mn²⁺+8H₂O
5H₂O₂+2KMnO₄+3H₂SO₄=5O₂+2MnSO₄+H₂SO4+8H2O
 
Misol 7. H₂O₂+[Fe(CN) ₆]^3-+OH^-=O₂+[Fe(CN)₆]^4-+………
H₂O₂+2OH^--2e=O₂+2H2O 1
[ Fe(CN)₆]^3-+1e=[Fe(CN)₆]^4- 2
H₂O₂+2OH^-+2[Fe(CN)₆] ^3-=O₂+2H₂O+2[Fe(CN)₆]^4-
H₂O₂+2K₃[Fe(CN)₆]+2KOH=O₂+2K₄[Fe(CN)₆]+2H₂O
Metodik qism
Permanganatometriya-oksidimetrik titrlash usuliga kirib ishchi eritma sifatida kaliy permanganat ishlatiladi.Kaliy permanganat oksidlovchilik xossalarini kislotali,neytral va ishqoriy muhitlarda namoyon qiladi.Oksidlanish titrimetrik tahlilda kislotali muhitda olib boriladi chunki unda bu moddaning oksidlovchilik xususiyati koʻproq namoyon boʻladi titrlashda esa uning tarkibiga kirgan va rangli MnO4 deyarli rangsiz Men+2 gacha qaytariladi:
MnO4+8H+5e---Mn+2+4H2O
E=M/5=32
Ekvivalent nuqtaga erishilgandan soʻng ortiqcha tomchining birinchisiyoq titrlanayotgan ertimani pushti rangga boʻyaydi,bu esa titrlashni indikatorsiz olib borish imkonini beradi


Tajriba qism


Laboratoriya ishi uchun kerakli reaktivlar KMnO4 5%li eritmasi, 2ekvimolyar H2SO4 eritmasi, shovul kislota eritmasi, distillangan suv.
Oʻlchov idishlar:Silindr, byuretka, titrlash kolbalari, more pipetkasi


KMnO4 ishchi eritmasini shovul kislotasi boʻyicha standartlash.
Titrlash kolbasiga 2ekvimol H2SO4 eritmasidan 10-15sm3 silindrda oʻlchab quydik va qum xammomida 80-90C°gacha qidirdik.Issiq ertimaga pipetka yordamida 10,00sm3 H2C2O4•2H2O4 ertimasi oʻlchab soldik va aralashtirdik, KMnO4 eritmasi bilan turgʻun pushti rang hosil boʻlguncha titrladik. Titrlash jarayonini 2marta bajardik.
Xulosa
Kurs ishini yozish davrida quydagi xulosalarga keldik: Oksidlanish qaytarilish reaksiyalari haqida umumiy maʼlumot toʻpladim.Oksidlanish qaytarilish reaksiyalari haqida toʻplangan maʼlumotlarga asoslanib klassifikatsiyalandi va ayrim moddalar haqida maʼlumotlar keltirildi.Oksidlanish qaytarilish reaksiyalari toʻgʻrisida maʼlumot berildi.
Elektronlarning bir atomdan ikkinchi atomga o'tishi natijasida elementlarning oksidlanish darajasi (valentligi) o'zgaradigan reaksiyalar oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari deyiladi.
Oddiy moddalarda atomlar elektroneytral bo'ladi. Shuning uchun ularning oksidlanish darajasi shartli ravishda nolga teng deb qabul qilingan.
Neytral atomlar elektron yo'qotishi natijasida musbat zaryadlangan ionga aylanadi va nechta elektron bergan bo'lsa o'shancha musbat oksidlanish darajasi namoyon qiladi. Atomlarning elektron berish jarayoni oksidlanish deyiladi.
Masalan: Al – oksidlanadi.
Cu – oksidlanadi.
Atomlar elektron biriktirib olsa manfiy zaryadlangan ionga aylanadi. Bunda atom nechta elektron qabul qilgan bo'lsa uning oksidlanish darajasi shuncha manfiy bo'ladi. Atomning elektron biriktirib olish jarayoni qaytarilish deyiladi. Masalan:
Cl₂  2e^-  2Cl^- (Cl – qaytariladi)
S  2e^-  S^-2 (S – qaytariladi)
Foydalanilgan adabiyotlar


1. YU.T.Toshpo'latov, SH.YE.Ishoqov. Anorganik kimyo. Toshkent. «O'qituvchi». 1992 y.
2. N.A.Parpiyev, H.R.Rahimov, A.G.Muftaxov. Anorganik kimyo nazariy asoslari. Toshkent. «O'zbekiston». 2000 y.
3. Q.Ahmerov, A.Jalilov, R.Sayfutdinov Umumiy va anorganik kimyo. Toshkent. «O'zbekiston» 2003 y.
www.ziyonet.uz