Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining ahamiyati

OKSIDLANISH-QAYTARILISH REAKSIYALARINING AHAMIYATI
REJA.
1. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari nazariyasi.
2. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining tenglamalarini tuzish.
3. Oksidlanish–qaytarilish reaksiyalarining klassifikatsiyasi.
4. Elektroliz jarayoni va uning qo’llanilishi.
5. Elektrolitlar suvdagi eritmalarining elektrolizi.

Yangi darsning bayoni:
1. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari nazariyasi.
Barcha kimyoviy reaksiyalarni ikki turga bo’lish mumkin. Ularning birinchisiga reaksiyaga kirishayotgan moddalar tarkibidagi atomlarning oksidlanish darajalari o’zgarmaydigan reaksiyalar kiradi, masalan:
H⁺N⁺5O₃^-2 + Na⁺O^-2H⁺ = Na⁺N⁺⁵O₃^-2 + H₂⁺O^-2
Ba⁺²Cl₂^- + K₂⁺S⁺⁶O₄^-2 = Ba⁺²S⁺⁶O₄^-2  + 2K⁺Cl^-
Ikkinchi turga reaksiyaga kirishayotgan moddalar atomlarining oksidlanish darajalari o’zgaradigan reaksiyalar kiradi, masalan:
2K⁺Cl⁺⁵O₃^-2 = 2K⁺Cl^- + 3O₂⁰ ; 2K⁺Br^- + Cl₂⁰ = 2K⁺Cl^- + Br₂⁰
Reaksiyaga kirishayotgan moddalar tarkibidagi atomlarning oksidlanish darajasi o’zgarishi bilan boradigan reaksiyalar oksidlanish–qaytarilish reaksiyalari deyiladi.
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari nazariyasining asosiy qoidalari quyidagilardan iborat:

1. 
   Atom, molekula yoki ionning elektron berish jarayoni oksidlanish deyiladi, masalan, Al⁰ – 3e^- = Al⁺³ Fe⁺² – e^- = Fe⁺³
   

H₂⁰ – 2e^- = 2H⁺ 2Cl^- -2e^- = Cl₂⁰
Oksidlanishda oksidlanish darajasi o’zgaradi.

2. 
   Atom, molekula yoki ionning elektronlar biriktirib olish jarayoni qaytarilish deyiladi, masalan,
   

S⁰ + 2e^- = S^-2 Cl₂⁰ + 2e^- = 2Cl^- Fe⁺³ + e^- = Fe⁺²
Qaytarilishda oksidlanish darajasi kamayadi.
3. Elektronlarini beradigan atom, molekula yoki ionlar qaytaruvchilar deyiladi. Reaksiyalar vaqtida ular oksidlanadi. Elektronlarni biriktirib oladigan atom, molekula yoki ionlar oksidlovchilar deyiladi. Reaksiyalar vaqtida ular qaytariladi.
4. Oksidlanish hamma vaqt qaytarilish bilan birga sodir bo’ladi va aksincha,
qaytarilish doimo oksidlanish bilan bog’liq.
Qaytaruvchi – e^- Oksidlovchi Oksidlovchi + e^- Qaytaruvchi
Qaytaruvchi bergan elektronlar soni oksidlovchi biriktirib olgan elektronlar soniga teng.