O‘lchash natijalarini ishlab chiqish

Ishni bajarish tartibi
1. Ipining uzunligi l₁1 m bo‘lgan matematik mayatnik muvozonat holatidan  – kichik burchakka (6) og‘dirilib qo‘yib yuboriladi. Sekundomer yordamida N10 ta to‘liq tebranish vaqti t ni hisoblaymiz. SHu tajriba kamida 3 marta takrolanadi va tebranish vaqtining o‘rtacha qiymati quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
t_o‘r
Topilgan t_o‘r ni bilgan holda, tebranish davri T₁t_o‘r1N hisoblanadi.
2. Mayatnikning uzunligini l₂0,9 m bo‘lgan xol uchun 1-punktdagi o‘lchashlar takrollanadi va T₂t_o‘r2N hisoblanadi.
3. Mayatnikning uzunligi l₂0,8 m bo‘lgan hol uchun 1-punktdagi o‘lchashlar takrollanadi va T₃t_o‘r3N hisoblanadi.
4. (3.10) formula yordamida g ni hisoblaymiz va o‘lchashlar natijalarini 1–jadvalga yozamiz:
1–jadval.

№	l, m	N	t, s	<t>	T, s	g, ms	<g>	g	<g>	
1.	1	10
2.	0,9	10
3.	0,8	10

5. Hatoliklar nazariyasiga asosan g ni o‘lchashdagi absolyut va nisbiy hatoliklar aniqlanadi.
6. Natija g(<g><g>) ms² ko‘rinishda yoziladi.


2–mashq: Fizik mayatnikning inersiya momentini aniqlash.
Og‘irlik markazidan o‘tmaydigan, gorizontal o‘qqa nisbatan tebrana oladigan har qanday qattiq jism (moddiy nuqta emas) fizik mayatnik deyiladi. 3.2–rasmda fizik mayatnik tasvirlangan. O – osilish nuqtasi, S – mayatnikning massalar markazi. Agar OCchiziq vertikal joylashgan bo‘lsa, mayatnik muvozanat holatida bo‘ladi (og‘irlik kuchi elastiklik kuchi bilan muvozanatlashgan bo‘ladi). Kichik  burchakka muvozanat vaziyatidan chiqarilgan fizik mayatnik OC holatni egallaydi, natijada uni avvalgi holatiga qaytaruvchi F kuch paydo bo‘ladi:
Fmgsinmg. (3.11)
F izik mayatnikning tebranma harakatini aylanma harakatning bir qismi deb qarash mumkin, shuning uchun aylanma harakat uchun dinamikaning asosiy qonunini (Nyutonning II qonuni) ishlatamiz:
MI,
bu yerda M – aylantiruvchi moment, I – mayatnikning aylanish o‘qiga nisbatan inersiya momenti,  – mayatnikning burchak tezlanishi bo‘lib,  siljish burchagidan vaqt bo‘yicha olingan ikkinchi tartibli hosilaga teng, ya’ni:
 . (3.12)
Aylantiruvchi moment MFb bo‘lgani uchun, bu yerda bOSOS – qaytaruvchi kuch elkasi bo‘lib osilish nuqtasidan massalar markazigacha bo‘lgan masofaga teng, FbI bo‘ladi va unga (3.11) ifodadan F ning qiymatini qo‘ysak quyidagini olamiz:
I mgb
yoki
0. (3.13)
Natijada fizik mayatnikning garmonik (kichik) tebranishlarining differensial tenglamasini oldik.
(3.13) tenglamaning echimi:
_maxcos(_ot_o),
u holda:
_o –_maxsin(_ot_o),
  –_o²_maxcos(_ot_o)–_o², (3.14)
(3.14) ni (3.13) ga olib borib qo‘ysak, quyidagini olamiz:
–_o² 0,
bundan
_o= . (3.15)
Fizik mayatnikning tebranish davri:
T2_o2 . (3.16)
(3.16) ifodadan fizik mayatnik uchun inersiya momentini topamiz:
I (3.17)