O’lchash xatoliklari va ularning turlari reja

Vertikal indeks xatosi
Vertikal indeks(i) – bu vertikal aylananing nul pozistiyasi va gorizontal yo‖nalish o‖rtasidagi og`ishdir, vertikal burchakni o‖lchashda uni hisobga olsh zarur. Asbob dasturiga bu xatoni korrekstiyalash uchun formula ilova qilinadi. I. Tekshirish Teleskopning ko‖rish trubasini sozlang va kollimastion xatoni korrekstiyalang.
1. Asbobni shtativga o‖nating va aniq nivelirlang. Asbobni buring.
2. Kollimator iplari kesishmasini yoki masofada teran ko‖rinib turgan nishonni vizirlang. Asbobni buring. VA ±10° bo‖lishi lozim. Vl chap burchakni va Vr o‖ng burchakni o‖rnating.
3. Indeks xatosini quyidagi formula bo‖yicha hisoblang: : i = ( Vl+Vr360°)/2.
Qo’pol xatolik deb xatoliklar qatorida absolyut qiymati bo‖yicha boshqalardan katta farq qiladigan miqdorga aytiladi. Masalan, chiziqni o‖lchashda lentani yotqizish sonini sanashda adashish yoki uning teskari tomonidan sanoq olish kabilar. Qo‖pol xatolik o‖lchovchi shaxsning o‖z ishiga befarq qarashidan kelib chiqadi, qayta o‖lchash orqali topiladi va to‖zatiladi.
Muntazam xatolik deb xatoliklar qatorida bir xil ishora va qiymatlar bilan takrorlanadigan xatoliklarga aytiladi. Muntazam xatoliklar o‖lchayotgan shaxe, qo‖llanilayotgan asbob va muhit xatoliklariga bo‖linadi. Masalan, lentaning qabul qilingan (nominal) uzunligini haqiqiy uzunligidan farqi, lenta uzunligining xavo temperaturasiga qarab o‖zgarishi, o‖lchovchi shaxsni sanoqni oshirib yoki kamaytirib olishga odatlangani kabi xatoliklar bo‖ladi. Demak bu xatoliklarni kelib chiqishi manbalari ma‖lum qonuniyatlarga bo‖ysunadi, shu sababli bunday xatoliklarning o‖lchash natijasiga ta‖sirini kamaytirish yoki yo‖qotish mumkin
Tasodifiy xatolik deb xatolar qatorida turli ishora va qiymatda uchraydigan hamda qiymat ma‖lum chekdan oshmaydigan xatolikka aytiladi. Tasodifiy xatoliklar qonuniyatlari ommaviy o‖lchashlarda namoyon bo‖ladi va ularni o‖rganish bilan xatoliklar nazariyasi fani shug`ullanadi. Uning vazifalariga o‖lchashlar xatoliklari va turlarini o‖rganish, o‖lchash natijalarining aniqligini baholash uchun har xil mezonlar o‖rnatish, bitta miqdorni o‖lchash qatoridan uning eng ishonchliroq yakuniy qiymatni topish va bu natijani baholash, o‖lchangan qiymatlar funkstiyalari aniqliklarini tahlil qilish kabi masalalarni echish kiradi. O‖lchashlar xatoliklari nazariyasi hal etadigan yuqorida sanalgan masalalar geodezik o‖lchashlarni to‖g`ri tashkil qilish, o‖tkazish va natijalardan oqilona foydalanish uchun katta ahamiyatga ega. O‖lchashlar xatoliklari nazariyasi o‖lchashlar bajariladigan hamma sharoitlarni to‖g`ri va sinchkovlik bilan o‖rganish, ularni ishonchli o‖tkazish uslubiyatini belgilash, bu maqsad uchun zaruriy asboblarni
tanlash, qutilayotgan o‖lchash va yakuniy natija aniqligini hisoblash, o‖lchashlar bajarilgandan keyin esa natijalarga to‖g`ri ishlov berish va ularning aniqligini baholash imkonini beradi.