Олдиндан зўриқтирилган темир-бетон технологияси

5 
I BOB. UMUMIY TUSHUNCHALAR 
 
1.1.Oldindan zo„riqtirilishning vazifalari 
 
Beton mustahkam bo‗lishiga qaramay, mo‗rt bo‗lganligi sababli, uning 
egilishdagi va cho‗zilishdagi mustahkamligi siqilishdagi mustahkamligining 
o‗ndan birini tashkil etadi. Shuning uchun uning bu ko‗rsatkichini yaxshilash 
maqsadida uni po‗lat armatura bilan kuchlantiriladi.
Egilishga ishlaydigan oddiy temir-beton konstruksiyasiga kuch ta‘sir 
etganda, u ozgina egiladi va darzlar hosil bo‗ladi (1.1- rasm) va shundash 
so‗nggina po‗lat armatura eguvchi kuchlar ta‘siriga qarshi ishlay boshlaydi. 
Ta‘sir etayotgan kuch hisobiy kuchdan oshib ketsa konstruksiya buziladi. 
Konstruksiyada darzlar hosil bo‗lishini oldini olish usullaridan biri, unga ta‘sir 
etuvchi kuchlardan miqdori yuqori bo‗lgan bo‗ylama kuch ta‘sir ettirib erishish 
mumkin. Beton siqilishga yaxshi ishlagani sababli bu bo‗ylama kuch ta‘sirida 
uning ko‗ndalang kuchlarga qarshilik ko‗rsatish xususiyati ortadi. Bunday usul 
bilan tayyorlangan konstruksiyalarni - ―oldindan zo‗riqtirilgan temir-beton 
konstruksiyalar‖ deb ataladi. 
Shuning uchun ―oldindan zo‗riqtirilgan‖ degan nom shartli ravishdadir va 
shuning uchun saqlanib qolmoqda va ko‗pgina davlatlarda shu nom bilan atalish 
qo‗llanilib kelmoqda. Faqatgina Germaniyada qisqagina ―zo‗riqtirilgan temir-
beton‖ (Spannbeton) deb ataladi. 
Oldindan zo‗riqtirilgan temir-beton konstruksiyalarning xossalari oddiy 
(zo‗riqtirilmagan) temir-beton xossalaridan tubdan farq qiladi. Ular o‗rtasidagi
asosiy farqlardan biri konstruksiya materiallarining foydalanish vaqtida 
qo‗yilgan tashqi kuchni turlicha qabul qilishidir. 

---

6 
Oddiy temir-betonda qo‗yilgan barcha 
kuch dastlab darzlar hosil bo‗lguncha faqat 
beton va qismat armatura tomonidan qabul 
qilinadi. 
Oldindan 
zo‗riqtirilgan 
konstruksiyalarda 
esa 
xamma 
yuk 
konstruksiyaning cho‗ziluvchi zonasining 
armaturasi tomonidan qabul qilinadi. Temir-
beton 
konstruksiyalari 
oldindan 
zo‗riqtirilganda quyidagilarga erishiladi: 
- Mustahkamligi yuqori va oshirilgan 
armaturadan taranglashtiriluvchi armatura 
sifatida sarf bo‗ladigan po‗lat miqdorini 
iqtisod qilish imkonini beradi; 
- Konstruksiya betonida darzlar hosil bo‗lishiga qarshilikni oshirish, ya‘ni 
darzlarga chidamlilik, darzlar ochilishini chegaralash imkonini beradi; 
- Konstruksiya bikrligini oshirish, ya‘ni uning deformativligini kamaytirish 
hisobiga uzun proletlarni qoplash, juda baland inshootlarni qurish imkoniga 
erishiladi; 
- Konstruksiya kesim yuzasini o‗lchamlarini kichraytirish hisobiga uni 
tayyorlashda sarf bo‗ladigan betonni ham iqtisod qilish imkonini beradi va bu 
ko‗pgina xollarda konstruksiyaning tannarxini arzonlashtirishga olib keladi; 
- Ko‗p marta qaytariladigan yuk ta‘sirida ishlaydigan konstruksiyalarning 
chidamliligini oshiradi; 
Yuqorida qayd etilgan va ko‗pgina afzalliklar konstruksiyalarni zo‗riqtirib 
armaturalash usuli bilan tayyorlash jarayonining qiyinligiga qaramay ulardan 
qurilishda foydalanish kun sayin ortib bormoqda. Afzalliklar shunchalik sezilarli 
darajadaligi sababli oldindan zo‗riqtirilgan konstruksiyalarni tayyorlashdagi 
murakkabliklarga qaramay ulardan qurilishda foydalanish sezilarli tarzda 
rivojlanmoqda. Ba‘zi turdagi konstruksiyalar uchun armaturani taranglashtirib 
oldindan zo‗riqtirish xanuzgacha yagona yechimlardan biri bo‗lib qolmoqda.