Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги аҳмадали асқаров узбек халқининг

Қадимги Хоразм ѐзуви. Шимолий Хоразмда 
"Катта Айбуйир-қалъа" ѐдгорлигидан хум қорнига 
ѐзилган оромий ѐзуви нусхаси топилган. Бу Ўрта 
Осиѐдаги оромий ѐзувининг энг қадимги намунаси 
бўлиб, ушбу хум мил.авв. IV асрга оид. Унга нима 
ѐзилганлиги номаълум, чунки у ўқилмаган. Маҳаллий 
аҳоли оромий алфавитидан фойдаланиб, қадимги 
Хоразм тилига мослаб кашф этган хоразмий ѐзуви-
нинг намунаси мил.авв. 1Уасрнинг охири-Ш аср бош-
ларига оид ѐдгорлик Қўйқирилганқалъадан топилган, у 
атиги битта сўздан, яъни сопол парчасига ѐзилган 
"А8РАВАЕ.ЕК" сўзидан иборат бўлиб, у отлиқ аскар,
188

---

сипоҳий деган маънони беради. Хронологик жиҳат-
дан навбатдаги хоразмий ѐзуви милодий 1-ЛЛИ асрлар 
оралиғида зарб этилган қадимги Хоразм тангаларида 
учрайди. Тангаларда Вазамар, Артамах, Санобар де-
ган қадимги Хоразм подшоларининг номлари ѐзилган. 
Учинчи гурух ѐзувлар Тупроқ қальадаги қадимги Хо-
разм подшоларининг архивидан топилган. Улар те-
рига, ѐғочга ва ғишт тахтакачларга ѐзилган 114 парча 
хўжалик ҳужжатлари, яъни теварак-атроф қишлоқ-
лардан олиб келинган қишлоқ хўжалик маҳсулотла-
рининг рўйхати, кирим-чиқим ҳисоби ва бошқалар 
бўлиб, милодий Ш-1Ў асрларга тегишли. Қадимги Хо-
разм ѐзувининг тўртинчи гурухи VI-VIII асрларга оид 
бўлиб, булар кумуш қадаҳчаларда акс этган. Улар-
нинг сиртига уста ва эгасининг номи битилган. Бе-
шинчи гурух ѐзувлар Тўққаладан топилган оссуарий-
лар сиртига ѐзилган. Тўққала ѐзувлари бутун бир 
кутубхона. Нихоят, олтинчи гурух ѐзувлар Миздахқон 
ѐдгорликлар мажмуасидаги Говурқалъадан топилган.
Парфия ѐзуви. Парфия давлатининг пойтахт шах-
ри Михрдаткирт қаладан (Эски Нисо) сополакка 
ѐзилган 2700 дан кўпроқ парчалар топилган. Ушбу 
ѐзув парчалари асосан хўжалик ҳужжатлари бўлиб, 
уларда кўпроқ вино ҳақида, вино келтирилган қиш-лоқ 
номлари, вино миқдори ва бошқалар ѐзилган. 
Парфия ѐзуви оромий ѐзуви асосида подшо Мит-
ридат I даврида (мил.авв. II аср ўрталарида) ишлаб 
чиқилган, у 22 та ҳарфдан иборат. Бу ѐзув мил.авв. П-
1П асрларда мамлакат бўйлаб кенг тарқалган бўлиб, 
шу даврда Михрдаткирт шаҳрида давлат архиви 
ташкил топган. Парфияда ўз тилида ѐзилган битик-
дан ташқари, юнон тили ва ѐзуви ҳам муомалада 
бўлган. Мутахассислар таъкидлашича, Парфияда 
2800га яқин оромий тилида ѐзилган ѐзув парчалари 
топилган.