Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти мухандислик қурилиш инфраструктураси факультети

Mineralogik tarkibi. 

Klinkerning  asosiy  minerallari:  alit,  belit,  uch  kalsiyli  alyuminat  va  to‘rt 

kalsiyli alyumofferitdir. 

Alit  3CaO  SiO

2

  —portlandsementning  qotish  tezligini,  mustahkamligini  va 

boshqa  xususiyatlarini  belgilovchi  eng  muhim  minerallaridir,  va  klinkerda  45  — 

60%  miqdorda  bo‗ladi.  U  uch  kalsiyli  silikat,  hamda  uning  tuzilishi  va 

xususiyatlariga  katta  ta‘sir  qilishi  mumkin  bo‗lgan,  ozgina  (2-4%)    miqdordagi 

MgO,  Al 

2

O 

3

,  P 

2

O 

5

,  Cr

2

O 

3

  va    boshqa  aralashmalarning  qattiq  qorishmasidan 

iborat. 

Alit 

uchta 

polimorf 

modifikatsiyalarda 

uchriydi. 

Sementning 

mustaxkamligiga  va  xosallariga  alitning  kristallarining  o‗lchami,  ko‗rinishi 

kristallinish darajasi ta‘sir etadi. 

Belit  2CaO  SiO

2

  -klinkerning  muhimligi  va  miqdori  (15—30%)  bo‗yicha 

ikkinchi  silikatli  mineraldir.  U  sekin  qotadi,  ammo  portlandsement  uzoq  vaqt 

qotganda  katta  mustahkamlikka  erishadi.Belitni  to‗rta  polimorf  modifikatsiyasi 

mavjud; α-C 

2

S, α‘-C 

2

S, β- C 

2

S, γ- C 

2

S. 

β- C 

2

Sni γ- C 

2

S ga o‗tishi absolyut xajmini taxminan 10% ko‗payishi bilan 

o‗tadi, natijada modda zarrachalari bo‗linadi va kukunga aylanadi γ- C 

2

S  100

o

C 

haroratda  suv  bilan  ta‘sirlashmaydi  va  bog‗lovchi  xususiyatiga  ega  bo‗lmaydi. 

Belitni  gidravlik  aktivligi  kristallarni  tuzilishiga  bog‗liq  masalan,  kristallar  zich 

dumaloq ko‗rinishida bo‗lsa, sementlar yuqori mustahkamlikka ega bo‗ladilar. 

β-C

2

S hamda ozgina (1-3%) miqdordagi Al

2

O

3

.Fe

2

O

3

.MgO.Cr

2

O

3

 ning qattiq 

qorishmasidir.  525°C  dan  past  haroratda  klinkerning  sovishida  β  —C 

2

S,  γ-  C

2

S 

o‗tishi  mumkin  va  o‗tish  bazaviy  masofaning  kattalashishi  bilan,  ya‘ni  belitning 

molekulyar tuzilishining yumshashi bilan birga kechadi. β—C

2

S ning zichligi γ –C 

2

S  ning  zichligadan  katta  bo‗lgani  tufayli  polimorf  o‗tish  belitning  absolyut 

hajmining taxminan 10% ga kengayishiga olib keladi va buning natijasida klinker 

donachalari (granulalari) kukun bo‗lib sochilib ketadi. O‗z-o‗zidan sochilib ketish 

klinkerning  maydalanishini  yengillashtiradi,birok  γ  –C

2

S  kukuni  100°C  haroratda 

---

16 

 

amalda  suv  bilan  ta‘sirlashmaydi,ya‘ni  bog‗lovchi  xususiyatiga  ega  emas.Shu 

tufayli  belitning  γ—  shaklga  o‗tishiga  to‗sqinlik  qilish  lozim.  β—C

2

S  —ning 

barqarorlashuviga  ba‘zi  bir  aralashmalar  (1-3%)  miqdordagi  Al

2

O

3

.  Fe

2

O

3

. 

MgO.Cr

2 

O

3

  shuningdek  klinkerni  sovutkich  qurilmalarida  tez  sovutish  yordam 

beradi.  Bunda  tarkibida  belitning  dumaloqlashgan  ko‗rinishidagi  zich  kristallari 

bo‗lgan klinker olinadi. 

Portlandsement  klinkerdagi  silikatli  minerallarning  miqdori  taxminan  75  — 

82  %  ni  tashkil  qilsa,  qolgan 18  — 25%    alit  va  belit  kristallari  orasidagi  hajmni 

to‗ldiruvchi  oraliq  moddalardir.  Bu  moddalar  C 

3

A  —uch  kalsiyli  alyuminatning 

va  alyumoferrit  kalsiy  —  C

4

AF  ning  kristallari,  shisha  va  ikkinchi  darajali 

kristallar va boshqalardan iborat. C

3

A —uch kalsiyli alyuminat — klinkerda 3 — 

15%  miqdorda  bo‗ladi.  C

5

A

3

  shaklida  uchraydi,  tarkibi  12CaO  7Al

2

O

3

  dan  iborat 

murakkab  tarkibli  qattiq  aralashmalarni  hosil  qilsada,  u  qadar  katta 

mustahkamlikka  ega  emas.  Betonning  sulfatli  koroziyaga  uchrashining 

sababchisidir. 

4CaO- Al

2

O

3

 Fe

2

O

3

—to‗rt kalsiyli alyumoferrit 10 — 20% miqdorda bo‗ladi. 

Portlandsement  gidrolizlanishida  qotish  tezligiga  va  issiqlik  ajralishiga  ma‘lum 

ta‘sir  kursatmasligi  tufayli  gidrolizlanish  tezligi  bo‗yicha  alit  va  belit  o‗rtasidagi 

oraliq vaziyatni egallaydi. 

Klinker shishasi 5—15% miqdorda bo‗ladi, asosan CaO, Al

2

O

3

, Fe

2

O

3

,  lardan 

tashkil topadi. Unda MgO va ishqorlar odatda ko‗p uchraydi. 

Magniy  oksidi  MgO  —  alyumoferritli  faza  va  klinker  shishasi  tarkibiga 

periklaz  ko‘rinishda  kiradi,  shuningdek  5%  dan  ortiq  bo‗lmagan  miqdorda  erkin 

holatda  ham  uchraydi,  bu  holatga  MgO  sement  suv  bilan  birikib  Mg(OH)

2

  hosil 

qiladi va bu esa hajmiy o‗zgarishlarga olib keladi. 

CaO  —erkin  holatdagi  kalsiy  oksidi  —donachalar  shaklida  bo‗ladi.  Uning 

miqdori 1% dan ortmasligi lozim. 

Ishqorlar  (Na

2

O.K

2

O

 

)  —  klinkerning  alyumofferitli  fazasiga  kiradilar, 

shuningdek sementda sulfatlar ko‗rinishida ham bo‗ladilar. 

 

---

17