Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси абу райҳон беруний номидаги тошкент давлат

Шифратор
 Шифратор – бир турдаги маълумотлар оқимини иккинчи турдаги маълумотлар оқимига айлантириб берувчи қурилмадир.
Шифраторлар, рақамли техникада ҳар хил сигналларини бошқа турдаги сигналлар билан алмаштириш имкониятини яратади.
Шифратор мавқеъсиз бўлади, агарда факат битта ҳақиқий сигнал узатишга руҳсат этилса, мавқеълик бўлиши мумкин. Агарда бирданига бир неча сигналларни киришига руҳсат этилса, мавқеъсиз Ш ўнлик рақамли ҳақиқий кириш номерини чиқишга унинг иккилик эквивалентига қайта ишловчи қурилма айтилади. Мавқеъсиз "4 дан 2" шифратор учун ҳажмлар жадвали 20-расмдагидай кўринишга эга.
Шифраторларнинг қурилиши ва шартли белгиланиши 1- расмда келтирилган.

Рақамли техникада бир турдаги кодларни бошқа турдаги кодларга ўтқазиш талаб этилади.


Мисол тариқасида етти сегментли индикаторнинг код қайта ишлагичини кўриб чиқамиз

-жадвал қурилгандан сўнг етти функция учун чиқиш мантиқий функциялар аниқланади ва улар бирлаштирилиб, талаб этилган код қайта ишлагичи аниқланади.

Дешифратор
Дешифратор киришдаги иккилик кодни чиқишнинг шундай актив сигналига айлантиради-ки, унинг номери киришдаги иккилик коднинг ўнлик эквивалентига тенгдир. Тўлиқ дешифраторни чиқишлар сони m=2n га дешифраторда m<2m . Тўлиқ дешифратор аниқлашига 2i чиқиш мантиқий функцияларни ишлаб чиқариб, улар n кириш ўзгарувчиларининг ҳаммасида аниқлангандир. n=2 ва m=4 га тенг дешифратолрни (ДШ) кўриб чиқамиз. Бундай ДШ "2 дан 4" уни ОЕ чиқишларига рухсат бериш кириши билан тўлғизамиз. Тўғри киришлардаги актив сигналга 1 сатх, 0-эса инверсияларга таълуқлидир. Ушбу аниқланганга асосан холатлар жадвалини тўлғазамиз, бу ерда Х ихтиёрий қийматга тенгдир.



Карно картаси у-0 чиқиш ва 3 та кириш ўзгарувчиларига асоси қуйидаги кўринишга эгадир. Келтирилган чиқиш учун фақат бир жойда 1 бўлганлигидан, у0 чиқиш мантиқий функция қуйидаги кўринишга эгадир.



У0= ОЕ~a1*~a0 Қолган учта тенглама хам юқоридагига ўхшаб аниқланади. Аниқланган уi тенгламалр икки марта инверсиялаш аксиомасига асосан ВА-ЭМАС базасига ўтказилади. Y0= ~~(OE*~a1*a0). Аникланганга 13 расмдаги схема мос келади.
Д Ш ишини вақт диаграммалари асосида (Е) схема учун тушунтирамиз. ~OE=1схема учун мавжуд даврида расмдаги И-НЕ (0,3) бўлади, ва а0 ва а1лар боғлик бўлмаган холда чиқиш қийматлари ~yj=1, yj=0, улар 13 расмда аниқ кўрсатилган. T0,t1, ва t2,t3 вакт оралигида чиқишлар "таъқиқланган", яъни yi тўғри чиқишларида пассив сатх "0", инверсия чиқишларида эса пассив "1"га тенг. t1,t2 интервалда ~OE=0(OB=1) сигнали ва унинг yi қиймати фақат а1,а0 ўзгарувчиларга боғлик. Агарда киришда А1,А0=10 код бўлса, унга ўнлик икки мос келади ва иккинчи ВА-ЭМАС элемент киришларида мантиқий "1" у2 диаграмма кўриниб турибди. ОЕ инвентли ишлатилиши мумкин. Бу ерда ОЕ=1 га тенг, қачонки, ~OE1=~OE2=0 ва ОЕ3=1. Бундай схема "3 ва 8" 1533ND7 (555ND7) турдаги дешифраторларда қўлланилади, уларнинг шартли белгиланиши 14 ва 15 расмларда келтирилган.
Дешифраторлар ҳисоблаш техникасида кенг қўлланиб келинади. Улар бир неча ташқи қурилмаларни танлаш, маълумотларни улар ва микропроцессорлар орасида алмашишини ташкил қилади. Бу учун хам ai киришларга ташқи қурилмалар адреси берилади, киришлар эса адрес киришлари дейилади. Дешифраторнинг схемада белгиланиши қуйидагича ДШ (CD) CD- coder- шрифтлар сузлардан олинган.