Oliy iqtisodiyot maktabi

1-bob. An’anaviy musiqa terminologiyasining manbalari ( mẵạdr ạlmṣṭlḥạt ạlmusyqyẗ ạltqlydyẗ )

Arab musiqa terminologiyasi musiqa sohasidagi har qanday tushunchani bildiruvchi maxsus atamalar majmuini nazarda tutadi . Maxsus lug'atga ma'lum bilim sohalarining leksik birliklari (terminlari) kiradi , ularning kelib chiqishi tarixga chuqur kirib boradi va odamlarning ko'p asrlik maqsadli kasbiy faoliyati ¹²asosida yaratilgan .
Falastinlik bastakor va musiqashunoslikka oid asarlar muallifi X. X. Tumaning (1934) yozishicha. 1998), ilk musiqiy lug'atning paydo bo'lishi islomning dastlabki uch asriga to'g'ri keladi. ¹³Arab Sharqida ko'p asrlar davomida hukm surgan vokal va qo'shiq san'ati arablar orasida birlamchi musiqiy terminologiyaga asos bo'ldi . Va dastlab arab tilining musiqiy lug'ati qo'shiq matni, ulardan eng mashhurlarining nomlari va umumiy cholg'u asboblarining belgilari bilan cheklangan.
8- asrning ikkinchi yarmigacha yozma ravishda qayd etilmagan . Hijozda Abbosiylar davrida (750 y.) musiqaga oid lugʻat tarqala boshlagan. 1258). Bu davrda Madina xalifalik aholisi uchun nafaqat muqaddas shaharga, balki uning madaniy, xususan, musiqa markaziga ham aylanadi. Aynan shu davrda musiqa san'ati va bilimining gullab-yashnashi sodir bo'ldi.
Musiqaga oid asarlarning aksariyati dunyoviy adabiyotga (adab) tegishli boʻlib, unga turli janrdagi – badiiy, ilmiy, badiiy, diniy va huquqiy asarlar kiritilgan.¹⁴
Musiqa haqidagi risolalarning ilk mualliflaridan biri fors boʻlgan shoir va xonanda Yunus al-Kyotibdir (vafoti 750 y.). Ikki kitobida u o'z shahri - Madina aholisining musiqiy hayotini tasvirlab bergan. Yunus Al-Kyotib birinchi bo'lib o'z kompozitorlarining qo'shiqlari va tarjimai hollarini to'plashdan tashqari, ushbu qo'shiqlar yozilgan uslub va metrni ham hujjatlashtirgan. Yu.Al-Kotib ijodida ilk bor ¹⁵adabiyotda arab boʻlmagan qullar sifatida tasvirlangan, dunyoviy hayot kechiruvchi va koʻngilochar qoʻshiqchi qoʻshiqchilar qayn ā t ( qynẗ / qynạt ) haqida maʼlumot olish mumkin. musiqa bilan.¹⁶
10- asrda Bag'dodda tarixchi Abu-l-Faraj al-Isfahoniy (897 967) tomonidan "Kitob" nomi bilan yozilgan yana bir ajoyib arab adabiyoti yodgorligining yaratilishiga asos bo'ldi. Qo‘shiqlar to‘plami” (arabcha: “ ktạb ạlạ̉gạny ” ).
Yigirma to'rt jilddan iborat antologiya asosan musiqa va she'riyatning yaratilish sharoitlarini, qo'shiq mualliflarining ijodiy tarjimai hollarini o'z ichiga oladi, ular ham ular bilan sodir bo'lgan kulgili voqealar haqida hikoya qiladi. Kitobda nasriy shaklda keltirilgan arab madaniy hayotining vokal va she’riy tomoni haqidagi ma’lumotlar 5-6-10 - asrlarni qamrab oladi .
A. B. Xolidovning yozishicha (1929 2001) "Qo'shiqlar kitobi" ning arab tilidan rus tiliga tarjimasini tuzgan sovet va rus arabshunosiga , asarni arab musiqasi va qo'shiq she'riyati tarixiga oid asar deb atash qiyin. Unda bu anʼananing kelib chiqishi haqidagi tushunchani topa olmaysiz, taraqqiyot va shakllanishni kuzatib boʻlmaydi. ¹⁷A. B. Xolidov tarjimasi «Qo‘shiqlar kitobi»ning qisqartirilgan varianti bo‘lib, uning tanlab tarjimalarini o‘z ichiga oladi. Sharqshunosning fikricha, o‘sha davrda antologiyani to‘liq tarjima qilish ancha dadil ish bo‘lgan. U va B. Ya. Shidfar (1928-1993) tomonidan tuzilgan nashrning asl maqsadi kitobxonlarni al-Isfahoniyning ajoyib adabiy yodgorligi bilan tanishtirish edi.
Shunga qaramay, "Qo'shiqlar kitobi" ning sovet nashrida musiqiy ijro xususiyatlarining tavsifini topa olmaysiz. Matnning ushbu qismi tarjimasi rus arabshunosligi uchun islomning birinchi asrlaridagi musiqiy hayotning eng to'liq tasvirini yaratishi mumkin edi.
Xalifalik davrida musiqiy-nazariy matnlarning paydo boʻlishi oʻrta asrning atoqli mutafakkiri va matematiki Abu Nasr ibn Muhammad al-Forobiy (872 - 950) nomi bilan bogʻliq.
Al-Farobiy faoliyati, birinchi navbatda, arab faylasuflari tomonidan qadimiy va ellinistik merosni faol rivojlantirishga qaratilgan edi. ¹⁸Aristotel va Platon asarlariga sharhlar tuzuvchisi sifatida al-Forobiy Pifagor tizimi tamoyillarini olgan holda arab tilida birinchi nazariy risola "Musiqaning katta kitobi" ( arabcha: "ktạb ạlmwsyqy ạlkbyr" ) muallifi bo'ldi. asos sifatida. ¹⁹Al-Forobiy qadimiy musiqa anʼanalarini davom ettirib, musiqani matematika fanlari qatoriga qoʻygan . U nafaqat Pifagor garmonikasining falsafiy tarkibiy qismini talqin qildi, balki ko'proq darajada tovush va ritmik birliklarni miqdor va miqdor shaklida ifodalashning raqamli usullariga asoslangan musiqa nazariyasini tavsifladi.
Al-Forobiy lahn ( lḭn / ạlḥạn ) ohang va musiqiy intervalni aniqlagan. mas ā fah ( msạfẗ / msạfạt ), bir oktava ichida intervallarni qurish tamoyillarini tavsiflab berdi, o'sha paytda ma'lum bo'lgan rejim va janrlarni ajratib ko'rsatdi, shuningdek, ud ( ʿwd ) ²⁰misolida intervallarni qurish tamoyilini ko'rsatdi.
9—10-asrlar musiqa fanlari olimlari va nazariyotchilarining asarlarida son-sanoqsiz lirika, taronalar va ritm haqidagi maʼlumotlar oʻz aksini topgan . Mualliflar musiqiy asarlarni tavsiflashda ayrim atamalardan foydalansalar-da, olimlar Safiaddin Urmaviyning ( 1217 1294 ) “Musiqadagi davralar to‘g‘risida” kitobi (arabcha: “ktạb ạdwạr fy ạlmws”) tufayli nazariy va terminologik tizimning eng to‘g‘ri tasvirini yaratishga muvaffaq bo‘ldilar. ).
Safiaddin al-Urmaviy oʻzidan oldingilarning asarlarini asos qilib olib, oktavani oʻn yetti tovushga boʻlishni taklif qilgan. nagham ā t ( ngẖmẗ / ngẖmạt ) va ularni arab alifbosi harflariga ko'ra nomlagan ( Ilova A., B ilova).
Safiaddin Urmaviy dastlab islom musiqa madaniyatiga nazariy kategoriya sifatida maq ā m ( mqạm / mqạmat ‎) atamasini kiritdi . Maqomlar arab musiqasining asosiy tushunchalaridan biri sifatida keyingi bobda, shuningdek, al-Forobiy va al-Urmaviy tomonidan taklif qilingan musiqiy terminologik tizimlarning o‘zi haqida batafsil to‘xtalib o‘tamiz.
13- asrdan keyingi musiqaga oid nazariy matnlarga kelsak , H.H.Tumaning fikricha, Usmonlilar hukmronligining boshidan boshlab (1299) koʻproq ilmiy, jumladan, musiqashunoslik tafakkurining tanazzulga uchrashi bilan xarakterlanadi. ²¹Bir tomondan, al-Forobiy yoki al-Urmaviy kabi musiqaga oid haqiqiy fundamental risolalarni izlash befoydadek tuyuladi. Boshqa tomondan, turk musiqasining arab musiqasiga ta’siri sahna san’atining rivojlanishiga olib keldi. 20- asrgacha arablar uchun musiqa qoʻshiq ( gh inā ' , gẖnạʾ ) va tarab (ṭarab, ṭrb ) ni anglatardi ²², bu asosan arablarning oʻrta asrlardan to hozirgi kungacha boʻlgan musiqiy hayoti va amaliyotini belgilab bergan.
Shu tariqa oʻrta asr arab musiqa olimlari oʻz nazariyalarini musiqiy amaliyot asosida ishlab chiqdilar va oʻz davri musiqasini, aniq son nisbatlarda belgilangan ohanglar tizimini toʻpladilar. Antologiyalarda taqdim etilgan musiqaga oid asarlar umumiy musiqiy rasmning faqat bir qismini beradi. Shunga qaramay, o‘rta asr kompozitorlari va olimlaridan qolgan adabiy meros pedagogik va ijrochilik amaliyotida bugungi kungacha qo‘llanilayotgan atama va tushunchalar lug‘atini tuzishga yordam beradi .
Nazariy adabiyotning yuksak rivojidan dalolat beruvchi ana shunday umumiy sharoitda so‘nggi ikki asrda arab musiqasi nazariyasi bo‘yicha ilmiy materiallar bilan shug‘ullanuvchi nazariyotchilar oldida turgan bir qiyin vazifani aytib o‘tish joiz. Muammo oldingi she'riy arab tilida qisman mavjud bo'lgan terminologiyaga tegishli edi. Bugungi kunda ma'lum bo'lgan ²³arabcha mikrokromatik rejim tizimi 18-asrning o'rtalarida shakllana boshladi . asr. Biroq, uni kontseptuallashtirishga urinish faqat 1932 yilda Qohiradagi arab musiqasi kongressida ( mẤtmr ạlmwsyqy ạlʿrbyẗ ) qilingan. bu yerda arab musiqasining nazariy va terminologik xususiyatlari va qoliplariga ham katta e’tibor berilgan.²⁴ Etnomuzikolog va Kaliforniya universiteti professori S.Markusning fikricha, 1932 yilgi muhokama Safiaddin Al-Urmaviy davridan keyin arab musiqasi nazariyasining birinchi jiddiy ilmiy qayta ko‘rib chiqilishi bo‘ldi .²⁵
Kongress chaqirish gʻoyasini qirol Ahmad Fuad Iga (1868-1936 ) musiqashunos va arab musiqasi mutaxassisi Rodolf d' Erlanger (1872-1932 ) taklif qilgan. Kongress aʼzolari orasida Yaqin Sharq mamlakatlari musiqachilari, Gʻarb sharqshunoslari, musiqashunoslari ham bor edi. Ular orasida bastakor Bela Bartok (1881-1945 ) va arabshunos va musiqashunos Genri Farmer (1882-1965 ) bor. A. Samiyning so‘zlariga ko‘ra, konferensiya doirasida mutaxassislar bir nechta qo‘mitalarga bo‘lingan bo‘lib, ularning har biri muayyan vazifalarni bajargan. ²⁶Olim va musiqachilarning bir guruhi arab Sharqida maʼlum boʻlgan mavjud maqomlar va ritmik naqshlarni hujjatlashtirish bilan shugʻullangan boʻlsa, ikkinchi guruhi arab musiqasi tarixi va nazariyasiga oid tarixiy qoʻlyozmalarni oʻrganish uchun tuzilgan. Eng yirik qoʻmita Misrda musiqa taʼlimi boʻyicha kompleks oʻquv dasturini ishlab chiqish vazifasini oldi.
Biroq, ish natijalari unchalik muvaffaqiyatli bo'lmadi. Yevropa cholg‘u asboblari uchun ishlab chiqilgan 24 ohangli xromatik tizim faqat arabcha maqomlarni qog‘ozda takrorlay olardi. Bu masala bo'yicha ekspertlar o'rtasida konsensusning yo'qligi uni ochiq qoldirdi.²⁷