Oliy nerv faoliyatining yosh xususiyatlari

3. Dinamik steriotip.
Tarixda yashab ijod qilgan buyuk siymolar ham malum tipga xos bo’lganlar. Masalan rus sarkardasi A.V.Suvorov xolerik temperamentiga, shoir A.S.Pushkin ham xolerik temperamentga, sangivinikga shoir A.I.Gersen, Gonchanov flegmatika, fransuz filosofi Rene, Dakart, ingiliz olimi Charlz Davrin, polyak kompozitori shopen melanxonlik temperamentiga xosinsonlar bo’lishgan.
I .P.Pavlov birinchi va ikkichi signal sistemalarining o’zaro ta’sirlanish xususiyatlarini xisobga olib, odam nerv sistemasini ikkita asosiy tipga ajratish mumkin deb topdi. Shularning birinchi badiiy tip deb atadi. Yozuvchilar, musiqachilar, rassomlar va boshqalarni u shu guruhga kiritdi.Bu guruh axllarida 1-signal sistemasi 2- signal sistemasidan bir muncha ustun turadi. 2- tip mutafakkirlar tipi deb ataladi.Bu guruxga olimlar- filosoflar, matemateklar, filologlar va boshqalar kiradi. Bu guruxga kishilarda2- signal sistemasi 1-signal sistemasidan ustun turadi. Bulardan tashqari oraliq gurux xam bor.Oraliq guruxga kiruvchi kishilarda 1-signal sistemasi 2-signal sistemasidan ustin turmaydi.
Xulosa kelib aytganda, oliy nerv faoliyatining tipi xayot protsesida shakillanib boradi va tarbiya yuli bilan o’zgartirilishi mumkin.
Dinamik steriotip Oddiy hayot sharoitiga odam va hayvon organizimga turli xil tasirlovchilarning murakkab tazimi tasir etadi. Organizmning bunday murakkab tasirlozchilarga moslashishi miya yarim sharlari po’stlog’ining shartli reflekslar analitik - sintatik faoliyati tufayli amalga oshiririladi. Buning natijasida kompleks shartli reflekslar xosil bo’ladi. Bu miya yarim shartli po’stlog’ining yanada murakkab faoliyati bo’lib ,sharli reflektor faoliyati yoki dinamik stereotib hisoblanadi.
Dinamik stereotip – deb bir vaqtda bir tartibdagi shartli reflekslarning uzliksiz ravishda tartib bilan kelishi va nerv tizimida bu tasirlarga javob qaytiladi. Dinamik steriotip boshqacha aytganda, odamda bir necha yillar davomida shartli reflekslarning izchillik bilan kelib, miya po’stlog’ida qo’zg’alish va tormozlanish juarayonlarini xosil qilishdir. Dinamik stereotip har bir odam uchun o’ziga xos bo’lib, odamdagi odat va malakalarning asosi hisoblanadi. Maktab yoshidagi bolalar bosh miya yarim sharlari po’stlog’ida dinamik stereotipni xosil bo’lish jarayonlrini tekshirish amaliy jihatdan muhim ahamiyatga ega. Masallan: Darslarni fiziologik asosida tashkil etish, kun tartibini tuzish, ovqatlanish, mehnat va dam olishni va boshqa faoliyat turlarini o’qituvchilar nerv tizimida dinamik stereotibni vujudga keltitish yo’li bilan amalga oshiriladi.
XULOSA
Xulosa qilib aytganda, Odamning hayot sharoiti yaxshi boiganda ikkinchi signal sistemasi ma’lum darajada birinchi signal sistemasini va his-tuyg‘u faoliyatini boshqarib turadi. Hayot davom ida birinchi va ikkinchi signal sistemasi rivojlanib boradi.
Bog‘cha yoshidagi bolalarda kechikuvchi shartli reflekslar boshqa rellekslarga nisbatan juda qiyinhk bilan sekin hosil qihnadi. Kechikuvchi sharth reflekslarni tez-tez hosil qilish mudrash, uyquchanlikka, ba’zan fiziologik uyquga sabab bo iad i. Ular tez-tez va kuchli hosil qilib turilsa, buning natijasida ayrim hollarda bolalar nerv sistemasida vaqtincha  o'zgarishlar paydo bo‘ladi. Sharth refleksning kechikishi faqat shartli ta’sirlovchilar tabiati bilan emas, balki bola nerv sistemasining tipi, holati bilan ham belgilanadi. B’o’lalarda ta’sirlovchilar asta-sekin nozik tabaqalanadi. Bolalarda qiyosiy tormozlanish qiyinlik bilan vujudga keltiriladi, asta-
sekin mashq qilib turish bilan u takonıillasha boradi. Masalan, bolada qizil koptokka harakat shartli refleksi hosil qilingan bo‘lisa, koptokning rangi yoki hajmi bir oz o‘zgartirilganda qiyosiy tormozlanish hosil boiadi
Bunday tormozlanish organizmning tashqi muhit ta’sirlariga moslashishiga imkon beradi. O‘qituvchi dars berishda taqqoslash, sohshtirish va boshqa usullardan foydalanadi. U qo‘shishni ayirish bilan, o‘lik va tirik tabiatdagi hodisalami o‘zaro solishtirib ko‘rish usullaridan foydalanadi.
Mashq qilish yo‘İi bilan qiyosiy tormozlanish ortib, ikkinchi signal sistemasi birinchi signal sistemasi asosida shakllana boradi