Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi abduhamid nurmonov struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari

Praga lingvistik maktabida 
fonologiya va m orfonologiya m asalasi
Praga lingvistik maktabi vakillari tilning quyi sathida Sossyurning 
til-n u tq dixotom iyasiga qat'iy am al qilar ekanlar, Boduen de 
Kurtene tom onidan tavsiya etilgan tovush va fonema zidlanishiga 
jiddiy e ’tibor berdilar. Natijada nutq tovushi bilan til tovushini 
o ‘zaro farqladilar.
Real talaffuz qilingan va sezgi a'zolarim izga bevosita ta'sir 
etuvchi eng kichik moddiy birlik nutq tovushi hisoblanadi va uni 
tekshirishda tabiiy fanlar m etodlaridan foydalaniladi.
Fonologiya y o ‘nalishining asoschisi N .S .T rubetskoy nutq 
tovushlarirri o ‘rganuvchi fan fonetika, til tovushini o ‘rganuvchi 
fan esa fonologiya hisoblarrishini ta ’kidlaydi.‘
U fonetika bilan fonologiya o ‘rtasidagi farqqa to ‘xtalar ekan, 
fonetika o ‘rganilayotgan tovush yoki tovush kompleksining m a’noga 
m unosabatiiri n azard an soqit qiladi, deydi. S huning u c h u n
fonetikani inson nutqining moddiy (tovush) tom oni haqidagi fan 
sifatida izohlaydi.
N.S. Trubetskoyning ta ’kidlashicha, fonologiya tovushlarining 
m a’no bilan munosabatini o'rganishga asosiy e'tiborini qaratadi. 
Y a’ni m a ’lum bir tildagi qaysi tovush farq lan ish lari m a ’no 
farqlanishlariga olib kelishiga diqqat qilinadi. Shu sababli fonologiya 
uchun tovushlaming farqlovchi belgilari muhim sanaladi. Farqlovchi 
belgilar esa tovushlaming m a'noli birliklar tarkibidagi fuksiyasiga 
ko'ra aniqlanadi.
Fonologiya tovushlarning funksiyasini o ‘rganar ekan. N .S.Tru- 
betskoy bu funksiyalarning uch turini ko'rsatadi:
a) kulm inativ fu n k siy a  (c h o ‘qqi hosil qilish funksiyasi). 
T avushlam ing bu funksiyasi gap tarkibida necha so ‘z ishtirok
, 
etayotganiga ishora qiladi. Ya’ni so‘z bir bosh urg‘u ostida fonetik 
jihatdan bir butun bo‘lib birlashadi;
b) delimitativ (ajratish, chegaralash) funksiya. Bunday funksiya 
ikki birlik o 'rtasid ag i chegarani k o 'rsatish d a am alga oshadi. 1
1