Til sistemasidagi zidlanuvchi a ’zolar
nutq jarayonida muayyan
sintagmatik munosabatga kirishganda ham zidlanishga asos bo‘lgan
belgini saqlab qolsa,
doimiy zidlanish, aksincha,
saqlab qolmasa,
mo ‘tadillashgan zidlanish sanaladi. M asalan, o ‘zbek tilida so‘z oxiri
jarangli va jarangsiz undoshlar zidlanishi
uchun kuchsiz vaziyat
sanaladi. Ana shu vaziyatda zidlanuvchi a'zolar zidlanish belgisini
yo‘qotadi, m o‘tadillashadi: Masalan,
bob-bop, tog‘-toq.
M o‘tadillashgan zidlanish ham barcha
zidlanishlar kabi faqat
fonologik sath uchungina xos emas. U larnm g barchasi tilning
ham m a sathlarida uchraydi. Jumladan, birlik va ko‘plik morfemalari
o'rtasidagi zidlanish hurmat ma'nosini ifodalaganda m o‘tadillashadi.
N a zo ra t savollari
1. Praga lingvistik maktabining asoschilari kimlar?
2. Praga lingvistik maktabining o ‘ziga xos xususiyati nimada ?
3. Praga lingvistik maktabi nima uchun funksional lingvistika nomi bilan
yuritiladi?
4. Praga lingvistika maktabi vakillari kimlaming g'oyalariga asoslanadilar?
5. Tilning kommunikativ va ekspressiv funksiyalari haqida qanday fik r
bUdiradilar?
6. Praga lingvistlarining grammatika yuzasidan qarashlari qanday?
7.
Praga lingvistika maktabining fonetika va fonologiya haqidagi qarashlari
qanday?
8. Tovushlarning qanday vazifalan ajratiladi?
9. Fonologik zidlanishlar yuzasidan qanday fikr yuritiladi?
10. Fonologik zidlanishlarni qanday tasnif qiladi?
11. Praga tilshunoslari fonemaga qanday yondashadi?
12. Fonema va uning varianti qanday qoidalar asosida ajratiladi?
13. Fonema mundarijasi deganda nimani tushunadi?
14. Praga tilshunoslarining gapning aktual bo ‘linishi haqidagi fikrlari qanday?
15. Funksional ling\’istikaning tilshunoslik tarixidagi xizmati qanday?
www.ziyouz.com kutubxonasi
