Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi abduhamid nurmonov struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari

farqlab 
turuvchi xarakterli belgi sanaladi.
Shuning uchun munosabatlar tugunini o ‘rganish lingvistikaning 
bosh maqsadi b o ‘lishi kerakligini, bu m unosabatlar tugunining 
konkrent nam oyon b o ‘lishi til uchun muhim emasligini bayon 
qiladi. Uning fikricha, m a’lum bir qiyniat turli tanga, qog‘oz pul, 
cheklar orqali nam oyon b o ‘lishi m um kin. Lekfn ular qanday 
gavdalanishidan qat'iy nazar qiyntat o ‘zgarmaydi.
Shu sababli L.YelmsIev tilni immanent o ‘rgarrishni talab qiladi 
va bunday o ‘rganishni o ‘zigacha bo‘lgan o'rganish usuli, narsa- 
larning o ‘zgaruvchan belgilarini farqlamasdan o ‘rganuvchi trans- 
sendent b o ‘lishga qaram a-qarshi q o ‘yadi. U ning fikricha, shu 
kungacha til transendent bilish, ya’ni tilga yondosh hodisalarni 
bilish vositasi bo‘lib keldi. Masalan, klassik filologiya, eng aw alo, 
tildan ko‘ra adabiyot va m adaniyatni; qiyosiy tilshunosilk, eng 
aw alo, tarixni o ‘rganish bilan shug‘ullanib keldi. Aslida lingvistik 
nazariya tilni tildan tashqaridagi hodisalar (fizik, fiziologik, psixologik
79
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va boshq.) bilan aralashgan holda emas, balki o ‘z ichidagi yaxlit 
strukturani o ‘rganish lozimligim ko‘rsatadi.
U o ‘zi mansub bo‘lgan struktur tilshunoslikka izoh berar ekan, 
tilga o ‘zaro munosabatlar sxemasi sifatida yondashish mening bosh 
vazifam, deb bilaman, deydi.1
U fikrini davom ettirar ekan, mening butun urinishlarim tilni 
(langue) amaliy qo ‘llanishga bog‘liq bo‘lmagan holda sof forma 
yoki sxema tarzida o ‘rganishga qaratilgandir, deydi.2 Bunday qarash 
F.de Sossyurrring bosh g‘oyasi hisoblangan «lingvistikaning yagona 
va haqiqiy o ‘rganish obyekti «o‘zi va o ‘zi uchun» tarzida qaraluvchi 
til, ya’ni tilning ichki tuzilishi bo‘lishi kerak, degan g‘oya ta ’sirida 
maydonga kelganligini qayd etadi.
Empirik tamoyil
Y uqorida L. Yelmslevning tilni o ‘rganish tam oyili em pirik 
tamoyil ekanligini ta ’kidlagan edik.
L.Yelmslev «Til nazariyasi tezislari»