Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi abduhamid nurmonov struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari

Ikkinchi jihat shundan iboratki, Praga lingvistik maktabi 
fu n k s i o n a ld ir . «Funks iya» atamasi bu o ‘rinda to bcl i li k 
(«3aBHCHMocrb») m a ’nosida emas, balki vazifa m a’nosida 
qo‘llaniladi.
57
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Shunday qilib, strukturlik va funksionallik Praga lingvistik 
maktabining ikki muhim xususiyati hisoblanadi. Shuning uchun 
ham Praga lingvistik maktabi funksional lingvistika nomi bilan 
yuritiladi.
«Praga lingvistik to ‘garagi tczislari» da bayon qilinishicha, til 
inson faoliyatining hosilasi bo‘lishi bilan birga, m a'lum maqsadga 
yo'naltirilganlik xususiyatiga ega bo'ladi. Shuning uchun lingvistik 
tahlilga funksional nuqtayi nazardan yondashmoq lozim. Ana shu 
jihatdan til muayyan maqsadga xizmat qiluvchi ifoda vositalari 
sistemasi hisoblanadi.1
Tezisda tildagi hech bir hodisa shu til mansub bo'lgan sistemani 
hisobga olm asdan turib to ‘g‘ri tushunilishi m um kin emasligi, 
shuning uchun tilga funksional sistema sifatida yondashish lozimligi 
ta ’kidlanadi.
Yuqorida ko‘rsatilganidek, Praga lingvistik maktabi tilni struktur 
tushunishga va shunga muvofiq ravishda lingvistik tadqiqotning 
struktur metodlariga tayanadi. Lekin strukturalizm tushunchasining 
o ‘zi xilma-xil bo'Iganidek, tilni struktur o ‘rganish metodlari ham 
bir-biridan farq qiladi.
Xususan, Kopengagen strukturalizmi bilan Praga funksional 
maktabi o'rtasidagi farq Vladimir Skalichka tom onidan ko'rsatib 
berildi.
Uning ta ’kidlashicha, barcha struktur yo'nalishlarning tayanch 
nuqtasi F.de Sossyurning «Umumiy lingvistika kursi» hisoblanadi.
F.de Sossyurning yuqorida ko‘rsatilgan asarida uchraydigan 
ziddiyat keyingi stru k tu r y o ‘nalishlarning ana shu ziddiyatli 
fikrlarning qaysi biriga tayanishiga bog‘liq holda, ular o ‘rtasidagi 
qarashlarrring farqlanishiga olib keldi.
L. Yelmslev o ‘z qarashlarida Ferdinand de Sossyurning tilshu- 
noslikka kiritgan, to ‘g‘rirog‘i, tilshunoslikka qaytargan ikkita zidla- 
nishga doimo murojaat etadi. Bu zidlanishlarning birinchisi Langue 
va parole (til va nutq) o ‘rtasidagi zidlanish bo ‘lsa, ikkinchisi signi- 
fican t va signifie (ifo d alo v ch i va ifo d alan m ish ) o ‘rtasidagi 
zidlanishdir.
1 T c 3 H C b i