Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

3. Global mehnat bozori 
Iqtisodiyotda globallashuv tushunchasi erkin savdo, erkin kapital 
oqimi, ishlab chiqarish korxonlari daromad solig‘inng pasaytirilishi, 
mehnat va tabiiy resurslar xarajatini kamaytirish maqsadida ishlab 
chiqarish tarmoqlarining davlatlararo erkin ko‘chishi kabi asosiy 
xususiyatlarni o‘z ichiga qamrab olsada, quyidagi xususiyatlarni ham 
qamrab olgan: 
Ø Rivojlangan davlatlardagi kabi rivojlanayotgan davlatlarda uzluksiz ish 
haqi, narx va ishlab chiqarish daromadlarining bir biriga tenglashishi; 
Ø Ishchi kuchini kamaytirish va radikal restruktizatsiya qilish maqsadida 
mamlakat ichida va transmilliy doirada kompaniyalar sonining ortishi; 
Ø Internet tarmog‘i orqali moliyaviy axborotlarning butun jahon bo‘yicha 
tez tarqalishi va ishlab chiqarish korxonalarining ochiqligi; 

---

Ø Moliyaviy birjalarning ahamiyati ortishi; 
Ø Tovarlar reklamasining ko‘payishi; 
Ø Mahsulotning milliylik xususiyatlari yo‘qolib borishi; 
Ø Transmilliy kompaniyalarning soni va ahamiyati ortishi. 
Iqtisodiyotning globallashuvida pirovard maqsad barcha davlatlarda 
muttasil iqtisodiy o‘sish va aholi farovonligini oshishini ta’minlashdan 
iborat. Global rejalarning yuzaga kelish tamoyili sifatida esa globallashuv 
xalqaro iqtisodiy aloqalar borasida yangi qulaylik va imkoniyatlar yaratish 
bilan bir qatorda turli-tuman tahdid va ziddiyatlarni ham keltirib 
chiqarmoqda. 
Birinchidan, global bog‘liqik tamoyillari kuchaygan sayin jahon 
xo‘jalik tizimining rivojlanishidagi nomutanosiblik tobora oshib bormoqda. 
Rivojlangan mamakatar va rivojlanayotgan davlatlardagi ijtimoiy-iqtisodiy 
taraqqiy etish ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi tafovut yanada ortib bormoqda. 
Rivojlangan davlatlar eksporti jahon eksportining qariyb 60%ni tashkil 
etmoqda. Rivojlanayotgan davlatlar o‘z eksport tovarlarining 70%ni 
rivojlangan davlatlaga sotadi. Uya mamlakat, ya’ni AQSH, YAponiya va 
Germaniyada jahon aholisining 9% yashaydi, ular hissaiga esa dunyo 
daromadining yarmi, xaridorlik quvvatining 30% to‘g‘ri kelmoqda. 
Jahondagi “katta ettilik” mamlakatlari (AQSH, Kanada, YAponiya, 
Fransiya, Buyuk Britaniya, Germaniya, Italiya) hissasiga yalpi eksport va 
importning qaryib yarmi to‘g‘ri kelmoqda. 
Ikkinchidan, mamlakatlar iqtisodiy rivojlanishi intensivligi turli-
tuman yo‘nalishar, mezonlar bo‘yicha xilma-xil tarzda namoyon 
bo‘lmoqda. Masalan, iqtisodiy tizimlarning tavsiflanishida qo‘llaniladigan 
“milliy 
bozor modellari”ni 
olib 
ko‘raylik. 
Bozor 
iqtisodiyotini 
shakllantirishda Germaniya belgilagan bozor modeli YAponiya, Janubiy 
Korea yoki Xitoydagi bozor modellaridan tamomila farqlanadi. Bozor 
iqtisodiyoti institutlarining barpo etishda umumiy o‘xshashliklar bo‘lsada, 
ularni shakllantirish yondashuvi va yo‘llari turlicha bo‘lib kemoqda. 
Uchinchidan, erkin iqtisodiyotni barpo etishda xo‘jalik yuritishning 
jahon qoidalarini unifikatsiyalashga urinilmoqda, lekin bunda xalqaro 
tashkilotlarning harakatlari muvaffaqiyatsiz chiqmoqda. CHunki, har bir 
davlat iqtisodiyotini tartibga solish, uni erkinlashtirish va tashqi iqtisodiy 
faoliyatini rivojlantirishda o‘ziga xos vosita va uslublarni qo‘llamoqda. 
Tashqi iqtisodiy xavfsizlik—shartnomalar va institutsional tuzilishni 
amalga oshirish borasidagi barcha xalqaro shartlar majmuasi bo‘lib, unda 
xar bir jahon hamjamiyatidagi a’zo davlatning erkin saylash va o‘zining 

---

ijtimoiy–iqtisodiy taraqqiyot strategiyasini ishlab chiqishi, tashqi bosimga 
uchramasligi, boshqalarni ishiga aralashmasligi, o‘zaromanfaatli va 
o‘zaromuvofiqlik asosida jahondagi boshqa davlatlar bilan hamkorligi. 
Globallashuv sharoitida tashqi iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash 
uchun quyidagilar taqoza etiladi: 
Birinchidan, jahon xo‘jalik aloqalarida ishtirok etib, milliy ishlab 
chiqarish uchun qulay sharoitlar yaratish; 
Ikkinchidan, jahonda sodir bo‘layotgan iqtisodiy, siyosiy noxush 
hodisalar salbiy oqibatlarining milliy iqtisodiyotga ta’sirini kamaytirishga 
erishish. Alohida ta’kidlash joizki, ochiq iqtisodiyot sharoitida tashqi 
tahdidlar ta’siririni butunlay yo‘q qilish, unga barham berish mumkin 
emas. 
Iqtisodiy xavfsizlikka tahdid soluvchi tashqi omillarga quyidagilar 
kiradi: 
1)Eksport tarkibidagi xom ashyo tovarlarining ustuvorligi, an’anaviy 
mashinasozlik va harbiy sanoat tovarlari bozorlarining yo‘qotilishi; 
2)mamlakatning ko‘p turdagi mahsulotlar, shu jumladan, strategik 
ahamiyatdagi va oziq-ovqat mahsulotlari iportiga qaramligi; 
3)eksport va valyuta nazoratining yaxshi yo‘lga qo‘yilmaganligi, 
bojxona chegaralarining ochiqligi; 
4)raqobatga bardoshli eksportni qo‘llab-quvvatlovchi moliyaviy, 
tashkiliy va axborot infratuzilmalarning rivojlanganligi va import 
tarkibining ratsional emasligi; 
6)eksport-import operatsiyalariga xizmat ko‘rsatuvchi transport 
infratuzilmalarining rivoj topmaganligi; 
7) Ilmiy salohiyat oqimi; 
8)Kapital oqimi; 
9)Tashqi qarzlarning o‘sishi; 
10)Tijorat va iste’mol mollari bo‘yicha import qaramlikning ortishi; 
11)Iqtisodiyotning haddan tashqari ochiqligi; 
12)Milliy tovarlarni ichki va tashqi bozorlardan siqib chiqarish 
maqsadida chet el kapitallarini jalb qilish. 
Eksport tovarlariga narxlarning keskin pasayib ketishi yoki aksincha, 
import tovarlariga narxlarning keskin ko‘tarilib ketishi tashqi bozorga 
bog‘liq bo‘lgan iqtisodiyot uchun o‘ta xavfli hisoblanadi. 
Bundan tashqari, bozorlarda savdo qilish yoki mahsulot etkazib 
beruvchi mamlakat yoki mamlakatlar guruhi tomonidan embargo 
kiritilishi ham iqtisodiyotning rivojiga xavf tug‘diradi. SHuningdek, bir 

---

mamlakatdan yoki mamlakatlar guruhidan ayrim turdagi mahsulotlarni 
keltirishda yuqori darajadagi qaramlikka, bog‘liqlikka yo‘l qo‘yib 
bo‘lmaydi. CHunki bu iqtisodiy qaramlikdan siyosiy jihatdan ta’sir 
ko‘rsatishdan foydalanishlari mumkin. 
Milliy iqtisodiyot uchun uning eksporti tarkibida ikki-uch xil tovarning 
ustuvor o‘rinni egallashi, xatto eksport hajmining yarimidan ko‘pini tashkil 
etishi o‘ta xavfli holatlarni tug‘dirishi mumkin. Ko‘pgina rivojlanayotgan 
mamlaktlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, eksportning bunday tarkibi 
bunday tarkibi jahon bozori kon’yukturasi yomonlashgan sharoitda, ularga 
bo‘lgan talabning kamayishi oqibatida iqtisodiyot halokatiga olib kelishi 
mumkin. 
Mamlakat eksport qilayotgan xom ashyo resurslarining jahon 
bozridagi narxlarning tushib ketishi oqibatida uning tashqi savdo 
aylanmasi pasayib ketadi. Natijada, valyuta tushumi kamayadi va bu hol 
mamlakat uchun zarur investitsiya loyihalarining bajarilishiga salbiy ta’sir 
ko‘rsatadi. Hatto milliy valyuta qadrning tushib ketishiga ham olib kelishi 
mumkin. 
SHuningdek, 
xom 
ashyo 
ishlab 
chiqaruvchi 
milliy 
korxonalarning iqtisodiy-moliyaviy ahvoli yomonlashadi. Ularning 
ba’zilari xonavayron bo‘ladi, ko‘pchiligi esa ishlab chiqarish hajmini 
kamaytirishga majbur bo‘ladi. Oqibatda, ish bilan band xodimlar soni 
qisqarib, ishsizlar soni oshadi. Davlat byudjetidan aholini ijtimoiy 
himoyalashga ajratilgan mablag‘ ko‘payib, ijtimoiy muammolar ham 
birmuncha keskinlashadi. Milliy iqtisodiyotning rivojlanish sur’atlari 
sekinlashadi yoki turg‘unlikka, tanglikka yuz tutadi. 
Ochiq iqtisodiyotga o‘tish o‘ta darajadagi proteksionizmdan voz kechishni 
taqazo etadi. Ammo mamlakatni jahon xo‘jaligiga kirib borishi nuqtai 
nazaridan istiqbolli bo‘lgan tarmoqlar va ishlab chiqarisharni himoya 
qilish, ya’ni selektiv proteksionizm zarurdir. Bu davrda iqtisodiy xavfsizlik 
nuqtai nazaridan vatanimizda ishlab chiqarilgan tovarlarni sotish 
bozorlarini, import xom ashyo va sanoat mahsulotlari manbalarini 
diversifikatsiyalash, 
ko‘plab 
mamlaktlar 
bilan 
yomonlashgan 
munosabatlar o‘rniga boshqa mamlakatlar bilan bo‘ladigan iliq 
munosabatlar rivojlantiriladi. 
Iqtisodiyot chuqur krizisga uchragan va kaptal mablag‘larni unga 
jalb qilish keskin kamayib ketayotgan sharoitda xorijiy investitsiyalar ba’zi 
sohalarda iqtisodiy o‘sish katalizatori bo‘lishi mumkin. Bu esa iqtisodiy 
xavfsizlikni mustahkamashga imkon beradi. Xorijiy investitsiyalarni jalb 
qilish mexanizmi xorijiy hamkorarning moliyaviy va moddiy resurslarini 

---

milliy iqtisodiyotga real kiritishga undashi lozim. Ular tomonidan moddiy 
boyliklarni arzon narxlarda ko‘lab sotib olishga yo‘l qo‘yish mumkin emas. 
SHunday qilib, xorijiy investitsiyalarni iqtisodiyotga keng jalb qilish 
choralarini ko‘rish bilan bir qatorda, bu jarayonlarni tartibga solish ham 
darkor. Bunda milliy manfaatlarga rioya qilgan holda, xorijiy 
kompaniyalarning minimal mablag‘lari evaziga butun bir tarmoqlar 
ustidan o‘z nazoratini o‘rnatishlariga yo‘l qo‘ymaslik lozim bo‘ladi. 
Butun dunyoda milliy valyuta qadri mamlakt iqtisodiy ahvolining 
indikatori hisoblanadi. Mamlakatdan moliyaviy mablag‘larning katta 
miqdorlarda chiqib ketishi, ya’ni “kapitalning qochishi” milliy iqtisodiy 
xavfsizlikka jiddiy tahdiddir. Mablag‘larning chetga chiqib ketishining 
legal, ya’ni ochiqdan-ochiq yo‘li tijorat banklari tomonidan xorijiy banklar 
hisobi 
schetlariga 
katta 
miqdordagi 
mablag‘larning 
o‘tkazilishi 
hisoblanadi. Mablag‘larning chetga chiqib ketishining noqonuniy, ya’ni 
yashirin yo‘llarga esa quyidagilar kiradi: 
-eksport mahsulot narxining pasaytirib, importda oshirib ko‘rsatish. 
Bunda fiktiv va haqiqiy narx o‘rtasidagi farq xorijiy kompaniya 
lar tomonidan vatanimizdagi ishbilarmonning xorijiy bankdagi schetiga 
o‘tkaziladi; 
-import uchun “avans” o‘tkaziladi, ammo import sodir bo‘lmaydi va 
h.k. 
Mamlaktning nafaqat iqtisodiy, shuningdek, siyosiy ahvoliga ham 
jiddiy xavf tug‘diruvchi tahdidlardan bir tashqi qarz muammosidir. Tashqi 
qarzning yuqori darajadaligining o‘ziyoq tashqi siyosat yuritishni shubha 
ostiga qo‘yadi. Mamlakat qarz bergan yirik kreditor mamlaktlarga qaram 
bo‘lib qoladi. Tashqi qarzlarni to‘lash uchun mamlakt qarzlardan 
kreditlarni belgilangan muddatlarda to‘lashni kafolatlaydigan ishlab 
chiqarish loyihalarini moliyalashtirishda foydalanishi hamda yangi 
ob’ektlarni ishlab chiqarilgan mahsulotlar eksportini kengaytirish mumkin. 
YUqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, globallashuv sharoitida milliy 
iqtisodiyot xavfsizligini ta’minlash naqadar muhim ahamiyatga ega 
ekanligi, qolaversa, tovar va xizmatlar reklamasining mazmuni, yo‘nalishi, 
targ‘ib qilish usul va uslublari jamiyatdagi umue’tirof etilgan me’yorlarga 
javob berishga qaratilgan qoidalarni ishlab chiqish va ular bo‘yicha nazorat 
tizimini takomillashtirish zarur.
XX asrning so`nggi choragida jahon miqyosida yangi dunyoviy 
tartibning qaror topishi, avvalo, turli mamlakatlar iqtisodiyotining 

---

integratsiyalashuvi 
“geoiqtisodiyot»ning 
shakllanishi 
bilan 
uzviy 
bog`liqdir. 
Bu jarayonning quyidagi belgilovchi omillarini ajratib ko`rsatish 
mumkin: “sovuq urush”da g`olib chiqqan davlatlarning harbiy 
qudratining kuchayishi; SHimoliy Amerika, G`arbiy Yevropa va SHarqiy 
Osiyoda iqtisodiyotning jadal o`sishi; Transmilliy korporatsiyalar va 
nodavlat tashkilotlar mavqei va ta`sirining oshishi rivojlangan va 
“Uchinchi dunyo” mamlakatlar o`rtasidagi ziddiyatlarning keskinlashuvi; 
rivojlangan davlatlarning rivojlanayotgan davlatlar tabiiy boyliklarini 
egallash, ishchi kuchi va intellek-tual zaxiralarini jalb etish va hokazo. 
Rivojlangan mamlakatlar uchinchi dunyo ega bo‘lgan mineral xom ashyo, 
yoqilg‘i-energetika resurslariga ehtiyoj sezmoqda. CHunki ularning 
zahirasi tugab bormoqda. Tabiiy xom ashyo resurslarining, ayniqsa, gaz va 
neftning cheklanganligi yaqin ellik yilda xalqaro munosabatlar 
rivojlanishining bosh omili hisobladi. Ushbu zahiralarni qo‘lga kiritishga 
intilish asosida mojarolar avj oladi, kuchlar konfiguratsiyasi (kuchlar 
joylashuvi) o‘zgaradi. Muqobil energiya manbalarini birinchi bo‘lib topgan 
mamlakat nafaqat milliy iqtisodiyotini rivojlanitirish, balki geosiyosiy 
koordinatalarning yangi tizimini shakllantirish uchun ham barcha 
sharoitlarga ega bo‘ladi. 
Uchinchi mingyillik oralig‘ida xalqaro munosabatlar tizimi, G‘arb 
adabiyotida aytilayotganidek, xalqaro tizim (International System) o‘z 
rivojlanishining sifat jihatdan yangi fazasiga kirdi. Uning hozirgi dunyoga 
ta’sirini inqilobiy deb tavsiflash mumkin. 1945-1990 yillarda mavjud 
bo‘lgan «sovuq urush» davridagi xalqaro tizim yoki YAlta-Potsdam tizimi 
nom-nishonsiz ketdi. YAlta-Potsdam tartibi o‘rniga kelgan yangi xalqaro 
tizim tub o‘zgarishlarning girdobli jarayonini boshidan kechirmoqda. 1980 
yillar oxiri-1990 yillar boshi davomida SHarq va G‘arb o‘rtasidagi qarama-
qarshilikning tugashi, sotsialistik lagerning qulashi, SSSRning tarqab 
ketishi, Evrosiyo qit’asida o‘nlab yangi mustaqil davlatlarning paydo 
bo‘lishi singari butunjahon-tarixiy ahamiyatga molik voqealar sodir bo‘ldi. 
Xalqaro tizim “aktyorlari”ning miqdor va sifati, ular munosabatlarining 
modeli va o‘zini tutish qoidalari bir necha yil ichida o‘nlab yillar davom 
etgan «sovuq urush» davridan ko‘ra ancha chuqur o‘zgarishlarni boshidan 
kechirdi. Dunyo tartiblilikdan ko‘ra tartibsizlik, mojarolarni tartibga solish 
strategiyasidan ko‘ra mojarolar bilan xarakterlanadi (tavsiflanadi). 
SHunday qilib, hozirgi xalqaro tizim endilikda tamomila yangi 
xarakter belgilariga ega: 

---

1. Milliy davlatlar avvalgidek uning bosh aktyori hisoblanadi, bu 
o‘rinda gap integratsiya darajasiga qaramasdan, ixtiyoriylik sharti bilan 
davlatning turli davlatlararo mintaqaviy, mintaqalararo va global 
tashkilotlarda ishtiroki haqida bormoqda. Siyosiy hokimiyat hududiy 
mustaqillik (suverenitet) tamoyili asosida xalqaro huquqning boshlang‘ich 
sub’ektlari bo‘lib qolayotgan alohida davlatlar ixtiyorida saqlanadi. Biroq 
ko‘payib borayotgan global muammolarni hal qilishda ularning kuchi 
kamayadi. Yevropa va Osiyoning ulkan kengliklarida «real sotsializm» 
g‘oyasi va amaliyotining barbod bo‘lishi shunga olib keldiki, kommunistik 
utopiya (xayolot) o‘rnini davlat-millatni yaratish konsepsiyasi egalladi. 
Millat, milliy qurilish g‘oyasi qirq yoki etmish yil davomida totalitarizm 
zulmi ostida qolgan jamiyatlar uchun tenglashtirish ob’ekti bo‘lib xizmat 
qiladi. Millatchilik bu jamiyatlarda konstruktiv (asosiy) kuch rolini 
o‘ynaydi. 
2. Xalqaro xukumatlararo tashkilotlar (XHT) kabi xalqaro nohukumat 
tashkilotlar (XNT) sonining ham o‘sib borishi xalqaro tashkilotlar siyosiy, 
iqtisodiy va sotsial sohalarda davlatlarning o‘zaro bog‘liq XT 
manfaatlarining 
ortishi 
tufayli 
zarur 
bo‘lgan 
xalqaro 
tizimni 
boshqarishning alohida shaklini yaratadi. XT transchegaraviy, siyosiy 
jarayonning instutitsional doirasini shakllantiradi, unda ko‘p sonli davlat 
va hamjamiyatlardan davlat yoki nodavlat aktyorlar ishtirok etishadi. XHT 
ikkilamchi va yasama bo‘lsa ham, chunki ular xalqaro huquqning 
birlamchi sub’ektlari — davlatlar tomonidan tuzilgan, xalqaro huquqning 
sub’ektlari hisoblanadi. XNT esa xalqaro xususiy huquq institutidir. 
Umuman, XNT siyosiy sohada davlat butkul va to‘lig‘icha o‘ziga 
ololmaydigan boshqaruvning ma’lum funksiyasini o‘z zimmasiga oladi. 
3. Xalqaro tizimdagi qarama-qarshilik (ziddiyat) globallashuv bilan 
bir vaqtning o‘zida kechgan nomarkazlashtirish, mintaqalashtirish va 
ko‘pqutblilik jarayonlarida namoyon bo‘ladi. SHarq va G‘arb ziddiyati 
konfiguratsiyasi uning bipolyarliligi bilan birga endi xalqaro tizim uchun 
struktur belgilovchi bo‘lmay qoldi. Kuchlarning yangi mintaqaviy 
markazlari tashkil topdi. Eng muhim mintaqaviy davlatlar sifatida 
YAponiya va Germaniya, shuningdek, Xitoy va Braziliyaning ko‘tarilishida 
ko‘pqutblilik namoyon bo‘lmoqda. Mintaqaviy guruhlar va xalqaro 
tashkilotlar (Rossiya, Yevropa Ittifoqi, NAFTA Islom Konferensiyasi 
tashkiloti, ASEAN va sh.k. bilan birgalikda «katta ettilik») xalqaro tizimda 
davlatlar bilan birga etakchi aktyorlarga aylanmoqda. 

---

4. Xalqaro tizimda qarama-qarshilik markazining SHarq-G‘arb 
nisbatidan SHimol-Janub o‘qiga ko‘chib o‘tishi, sodda qilib aytganda, boy 
SHimol bilan, kambag‘al Janub o‘rtasidagi mojaro (ixtilof) industrial va 
rivojlanayotgan mamlakatlar rivojining mutlaqo turlicha siyosiy, iqtisodiy 
va madaniy imkoniyatlariga asoslanadi. «77 lar guruhi»ga birlashgan, 
o‘zida 120 dan ortiq davlatni qamragan rivojlanayotgan mamlakatlar katta 
guruhi ichida tabaqalanish jarayoni yuz bermoqda. Unda OPEKga tegishli, 
son jihatdan uncha ko‘p bo‘lmagan bir necha boy (badavlat) va 
rivojlanayotgan mamlakatlar hamda «yangi industrial mamlakatlar» 
ajralmoqda. Ikkinchi tomondan, rivojlangan va rivojlanayotgan, boy va 
kambag‘al mamlakatlar o‘rtasidagi farq kengayib bormoqda.
«Sovuq urush» tugagandan so‘ng SHimol-Janub o‘qidagi keskinlikning 
kuchayishiga ko‘p jihatdan sivilizatsion omillar sabab bo‘ldi. 
5. SHarq va G‘arb mojarosining tugashi «kuch» tushunchasining 
mazmun va o‘lchamida dramatik burilish yasadi. Kuchning mumtoz 
belgilari (davlat hududi o‘lchamlari, aholi soni, geopolitik holati, qurolli 
kuchlari soni va sh.k.) va davlatning hududiy mustaqilligi ko‘p jihatdan 
endi o‘z ahamiyatini yo‘qotdi. G‘arb siyosiy tafakkuri ilmiy muomalaga 
«sezilarli kuch» va «sezilmas kuch» tushunchalarini olib kirdi. «Sezilarli 
kuch» kategoriyasi o‘z ichiga yuqorida qayd etilgan an’anaviy kuch 
belgilarini oladi. «Sezilmas kuch» kategoriyasi ilmiy-texnologik baza, 
iqtisodiyotning sanoat va moliyaviy quvvati, valyuta, inson boyligi 
(kapitali), ijtimoiy xavfsizlik kafolati, davlatning siyosiy va ijtimoiy 
tuzilishini himoya qilishda aholining safarbarlik layoqati singari go‘yoki 
bir qarashda ko‘rib va sezib bo‘lmaydigan davlat qudratining belgilaridan 
iborat. Kuchning ushbu yangi o‘lchamlari davlatning o‘rni, maqomi va 
qudratini aniqlashda yanada katta ahamiyat kasb etmoqda. 
6) Dunyo tizimi «turlarning ayni bir paytda bo‘lishi» («baravar yuz 
berishi») bilan, ya’ni tarixiy davr va ijtimoiy makon kabi fundamental 
tushunchalarning ayni bir paytda mavjud bo‘lishi va bir-birining ustiga 
qo‘yilishi bilan duch kelmoqda. «Jahon o‘tish jamiyati»ning hali etarlicha 
aniqlanmagan va pishib etilmagan sharoitida, bir tomondan, davlatlararo 
mojarolarning mintaqaviylashuvi va markazdan uzoqlashuvi, ikkinchi 
tomondan, davlatlararo harbiy va davlat ichkarisidagi ijtimoiy-siyosiy 
mojarolarning o‘zaro qo‘shilib ketishi yuz bermoqda. Iqtisodiy hamkorlik 
va rivojlanish Tashkilotiga birlashgan evroatlantika makonining sanoati 
rivoj topgan mamlakatlarida SHarq va G‘arb mojarosining bartaraf etilishi 
natijasida tinchlik barqaror va xavfsiz bo‘lgan bir vaqtda dunyoning 

---

boshqa mintaqalarida beqarorlik va ko‘tarilishlar keskin ortdi. Xalqaro 
munosabatlarda globallashuv jarayonlarining yonma-yon borishi va 
mahalliy hamjamiyatlarning saqlanishi, o‘zaro qo‘shilib ketishi va 
tabaqalanish, qismlarga ajralish (fragmentizatsiya) va markazdan 
uzoqlashish, yaqinlashish va begonalashish, mustaqillik va o‘zaro 
bog‘liqlik xalqaro tizim uchun xarakterlidir.