Oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

misol. ABC (A'3 C 5) uchburchak tekisligi va gorizontal chiziqlari hamda ularning son belgilari bilan berilgan topografik sirtning kesishish chizig‘i yasalsin (3.11- a rasm).

Bunda quyidagi yasashlar bajariladi: 1. Uchburchak tekisligida belgilarining farqi katta bo'lgan A \ F n tomon darajalanadi.
2. A \ R %tomonda hosil qilingan 5 son belgili nuqtani C '5 nuqta bilan tutashtirganda hosil bo‘lgan 5 C 5 chiziq uchburchak tekisligining gorizontal chizig‘i bo'ladi.

3. 
   Uchburchak tekisligining 3, 4, 5, 7, . . . nuqtalaridan ham 5 C 5 ga parallel qilib tegishli gorizontal chiziqlar o‘tkaziladi.
   
4. 
   Uchburchak tekisligi va topografik sirtning son belgilari
   

bir xil bo‘lgan gorizontal chiziqlaming o‘zaro kesishish nuqtalari yasalib, tartib bilan tutashtiriladi. Natijada ularning kesishish chizig‘i A"3 B \ C \ U \ hosil bo'ladi.

2.2. Yer uchastkasini tekislash

Turli meliorativ va qurilish ishl^rini bajarishda yer uchastkasini tekislashga to ‘g‘ri keladi.
Masalan, gorizontallari va ularning son belgilari bilan biror yer uchastkasining plani berilgan bo‘lsa, bu joyni A(A'U), B{Byi) va C (C 15) uchta nuqta son belgilari bilan berilgan tekislikka nisbatan tekislash kerak bo'lsin.
Buning uchun: 1. Berilgan nuqtalar tutashtirilib C l5 siniq chiziq hosil qilinadi va A'u В X1 va В X1 C l5 kesmalar darajalanadi.

tekislik intervalidan foydalanib darajalanadi va yetarli darajada tekislik gorizontallari o‘tkaziladi.

2. 
   Tekislik va topografik sirtning son belgilari bir xil bo‘lgan gorizontallarining o'zaro kesishuv nuqtalari belgilanib tutash- tiriladi. Natijada yer sirtining berilgan tekislikdan past bo‘lgan qismi hosil bo‘ladi. U vertikal chiziqlar bilan shtrixlangan. Yer sirtining qolgan qismi tekislikdan balandda joylashgan bo‘ladi.
   

Bu uchastkani tekislash uchun yerning baland joyidan tuproqni uning past joyiga surish kerak bo‘ladi.

TOPOGRAFIK SIRT BILAN NISHAB

Ma’lum bir topografik sirtda turli xildagi qurilish yoki gidrotexnik inshootlar quriladi. Bu inshootlarning nishab tekisligi yoki sirtlari topografik sirt bilan kesishib, tuproq to‘kiladigan yoki kovlanadigan joyning chegara chiziqlarini aniqlaydi.
Suv to ‘g‘onlarini qurishda, kanal va boshqa suv inshoot- larining yon bag'irlarini mustahkam lashda dam balardan foydalaniladi. Dambalar topografik sirtning ma’lum uchastkasida quriladi. Shularga oid bir necha misollar keltiramiz.
1-misol. Dambaning quyidagi parametrlariga asosan uning chizmasini yasaymiz. Topografik sirtning gorizontal chiziqlari va ularning son belgilari, damba o‘qining bu relyefga nisbatan helati, dam baning eni b (m asalan, b = 3,0 m), dam ba ustki maydonchasining balandligi 27,0 m, dambaning quyi va yuqori tomonlarining nishablik koeffitsiyentlari mq = 1,5 va myu = 1 hamda chizmaning chiziqli masshtabi yoki sonli masshtabi berilgan bo‘ladi (3.18- a rasm). Dambaning chizmasi yuqoridagi parametrlar asosida quyidagicha bajariladi.
Damba o ‘qining ixtiyoriy A' nuqtasidan uning o ‘qiga perpendikular a' to ‘g‘ri chiziq chiqarib, bu chiziqqa A' nuqtadan


boshlab har ikkala tomonga chiziqli masshtab bo‘yicha 1,5 m dan o‘lchab qo‘yib, dambaning yuqori d va b' chegara chiziqlari uning o ‘qiga parallel qilib chiziladi. Bu chiziqlar har ikkalasining son belgisi ham 27,0 m bo‘ladi. Ular orasidagi masofa damba eni bo‘lib, 3,0 m ga tengdir. С va If chiziqlarga perpendikular qilib tekisliklarning qiyalik masshtablari P. va