Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2016-yil 6-a’reldagi 137-sonli

10-Mavzu: Bir kalitli Kriptografik tizimlar. Axborot havfsizligining 
Kriptografik usullari. 
Reja 
1.Kriptografik modullar xavfsizligiga qo’yilgan talablarni tahlil qilish
2.Kriptoprovayder interfeysi 
Kriptoprovayderlarga qo’yilgan asosiy talablarni xalqaro va milliy 
standartlarda hamda axborot xavfsizligi yo’nalishida faoliyat ko’rsatuvchi nufuzli 
kompaniyalar standartlar orqali olishimiz mumkin.
Kriptoprovayderni 
kriptomodul 
sifatida 
qarashimiz 
mumkin, 
kriptomodullarga esa qo’yilgan talablarni quyidagi standartlarda ko’rishimiz 
mumkin. 
• FI’S 140-1[24] (Federal Information processing Standarts) – AQSH xukumatining 
standarti bo’lib 1994 yil ishlab chiqilgan, ushbu standartda kriptografik 
modullarning xavfsizligiga qo’yilgan talablar keltirilgan.Ushbu standartda mahfiy 
axborotlarga emas, kompyuter va telekomminikatsiya tarmoqlari orqali uzatiladigan 
muhim axborotlarga talablar keltirilgan. 
• FI’S 140-2–2002[25] yilda qabul qilingan bo’lib, bu oldingi standartning 
mukammallashtirilgan versiyasidir. Ushbu standart asosida 2006 yil “ISO/IEC 
19790:2006 Security requirements for cry’togra’hic models” xalqaro standarti qabul 
qilindi. 
• FI’S 140-3[25]–NIST tashkiloti 2007 yil ushbu standartni taqdim etdi. 
• OpzDSt 1204:2009[9] – 2009 yilda respublikamizda “FI’S 140-3” va “ISO/IEC 
19790:2006” standartlari asosida O’zbekiston milliy standarti qabul qilindi. Ushbu 
standart ochiq va simmetrik kalitli kriptografik modullarning xavfsizligiga qo’yilgan 
yagona talabni ifodalaydi hamda axborotni kriptografik himoyalash vositalarini 
loyixalashda, yaratishda va eksplutatsiya qilishda qo’llaniladi. Standart mahfiy 
axborotlarni himoya qilishda, axborotlarni kompyuter va telekommunikatsiya 
tarmoqlari orqali uzatishda hamda alohida hisoblash mashinalarida qo’llaniluvchi 
kriptografik moddullar xavfsizligiga qo’yilgan talablarni aniqlaydi. 
Mahfiy 
axborot 
va 
kompyuter-telekommunikatsiya 
tarmoqlaridagi 
axborotlarni himoyalashda qo’llaniladigan kriptografik modullar OpzDSt 
1204:2009 standartida keltirilgan besh darajadan biriga mos kelishi zarur.Bunda 
birinchi daraja eng past, beshinchi daraja esa eng yuqori hisoblanadi. Bu darajalar 
quyidagilar[63]: 
• 5 daraja. Eng yuqori darajali xavfsizlikni ta’minlash. 
• 4 daraja. Huruj bo’lgan vaqtda ma’lumotlarni o’chirish imkoniyati mavjud 
kriptografik modullar. 
• 3 daraja. Xurujlarni to’xtatuvchi kriptografik modullar. 
• 2 daraja. Xurujlarni aniqlovchi kriptografik modullar. 
• 1 daraja. Himoya mexanizmi mavjud bo’lmagan kriptografik modullar. 
Ushbu standart bo’yicha kriptografik modullar quyidagicha turlarga 
bo’linadi[32]: 

---

• Dasturiy modul, bunday modullar faqat dasturiy vositalardan tashkil topadi va 
barcha operatsiyalar hisoblash mashinasi ichida amalga oshiriladi. 
• Gibrid modulda kriptografik funktsional vazifalar asosan dasturiy vositalar 
yordamida amalga oshiriladi va qo’shimcha tarzda bir nechta vazifalar apparat 
vositalarda amalga oshiriladi. Masalan: tasodifiy sonlarni generatsiya qilish, 
shifrlash algoritmlari. 
• Apparatli modullar asosan apparat vositalardan tashkil topadi, asosiy kriptografik 
funktsiyalar apparat modulda bajariladi va dasturiy vositalardan ham foydalaniladi. 
Bunday modullarda kriptografik kalitlar apparat modulda saqlanadi va kalitlarni 
ko’chirib olishdan himoyalangan bo’ladi. 
• Maxsus apparatli modul faqat apparat vositalardan tashkil topadi va mahfiy 
bloklardan iborat bo’ladi, bu bloklarda maxsus mahfiy kriptografik kalit va 
parametrlar shakllantiriladi hamda saqlanadi. 
Ushbu dissertatsiya doirasida yaratilgan kriptoprovayder xavfsizlikning 
uchinchi darajasiga mos keladi ya’ni axborotlarga bo’ladigan hurujlarni bartaraf 
etadi hamda dasturiy kriptografik modul hisoblanadi.Ushbu kriptoprovayderga 
qo’yilgan talablar yuqoridagi standartlarda hamda kriptografik funktsiyalagra 
qo’yilgan talablar esa “O’zDst 1105:2009”, “O’zDst 1106:2009”, “O’zDst 
1092:2009” standartlarida keltirilgan. 
Kriptoprovayderga qo’yilgan talablar esa quyidagilardan iborat: 
✓ Kriptografik operatsiyalarni amalga oshiruvchi kamida bitta tizim kutubxona - DLL 
faylidan tashkil topishi zarur; 
✓ Kriptoprovayder standart interfeysidan (Cry’toA’I, LoadLibrary) tashkil topishi 
zarur; 
✓ SHifrlash va ERI kalitlari bilan ishlash imkoniyati mavjud bo’lishi zarur; 
✓ Kriptografik algoritmlar ishlash sxemasiga uchinchi tomon aralasha olmasligi zarur.