Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

«А» firma	50	«А» fermer
24
«В» firma	32	«D» fermer	80
«0» firma	75	«С» fermer	48
«С» firma	28	«В» fermer	22
Jami firmalar	185	Jami fennerlar	174

Jadvaldan kostyumning va bug'doyning individual taklifi har xil bo’lgani holda ularning yig'indisi bozor taklifmi hosil qilishini

103

ko‘ramiz. TakJif miqdoriga ko‘pgina omillar ta’sir etadi, dastlab taklifning narxga bogMiqligiga qarab chiqamiz. Bunda boshqa omil­ lar o‘zgarmas, deb ularning taklifga la’sirini inobatga olmaymiz.
Dastlab, taklif etiladigan tovar narxi o‘zgarganda ayrim sotuv-chi qanday ish tutishini ko‘rib chiqamiz. Buning uchun jadvalga nazar tashlaymiz (6.3-jadvaI).

		6.3-jadvaI
	Y a k k a ta k lifn in g	n a rx g a b o g ‘liqligi
1 B i r	d o n a s u p e r q o ‘l tele fo n a p p a r a t i	T a k l i f e tila y o tg a n s u p e r q o 4 telefon
	nar.xi, d o lla r	a p p a r a t i so n i, d o n a
	100	100
	200	300
!	300	500
■	400	700
i	500	1000
	Jadvaldan ko‘rinadiki, narx	ortishiga qarab telefon apparati-

ning taklifi ko‘paygan. Jadvaldagi raqamlarni chizmaga ko‘chirsak, LI quyidagi shaklda bo‘ladi (6.8-rasm).
Chizmaga binoan, AE egri chizig‘i taklif chizig‘i bo‘lib, u A, B. C, D, E nuqtalaridan o‘tib, ancha tik holatda boigan, chunki taklif narxga qarab oshgan, lekin u ancha tez o‘zgargan.
Bu o‘zgarishlarni bozor taklifiga tatbiqan ko‘rib chiqqanimizda taklifni ham narxga muvofiq o‘zgarishining guvohi bo‘lamiz. Taklif chizig'ining narxga bogMiq o‘zgarishi hamma bozorlarga xos bo‘ladi va taklif qonunini ifoda etadi.

6 .8 -ra sm . Taklif egri chizigM

104

Taklif qonuni shunday qonundirki, unga binoan tovarlar taklifi ulaming narxiga nisbatan to‘g‘ri mutanosiblikda boiadi.
Bu qonunga ko‘ra narx oshsa, tovarlar ko'plab taklif etiladi, narx pasaysa, taklif ham kamayadi. vShunday hodisa tovarning ishlab chiqarish xarajatlari o'zgarmagan hoida yuz beradi, chunk! narx oshgan holatda tovarlar ko'p sotilib, ishlab chiqaruvchi oladigan foyda ko'payadi, demak u taklifni oshirishdan manfaatdor boiadi. Aytayli V«А» tovarning xarajati 5000 so‘m, sotilish narxi 6000 so'm, demak olingan foyda 1000 so'm. Bordi-yu xarajat 5000 so'mligicha qolib, narx 6500 so'mga chiqsa, bir tovar sotishdan kelgan foyda 1500 bo'ladi. Agar oldin 100 ta tovar taklif etilsa, so'ngra 120 ta tovar taklif etiladi, chunki birinchi hoida ishlab chiqaaivchi 100 ming ( 100x 1000) foyda ko'radi, ikkinchi hoida esa 180 ming so'm ( 120x1500) foyda oladi. Foydani ko'p olish taklifni rag'batlantiradi. Agar qo'shimcha tovarlarni sotishdan tushgan tushum ularni ishlab chiqarish va bozorga keltirish xarajatlarini qoplamaydigan bo'Isa, narx oshishiga qaramay, taklif ko'paymaydi.
Bordi-yu narx pasaygan hoida ishlab chiqarish va sotish xarajat­ lari yanada ko'proq kamaysa, unda tovarni taklif qilish ko'payishi mumkin. Ay rim tadbirkor faoliyatiga to'g'ri keladigan bu qoida jami biznesmenlar faoliyatiga nisbatan ham o‘z kuchini saqlab qoladi. Shu sababli taklif qonuni bozor taklifiga ham xos bo'ladi. Taklif qonuni taklifning elastikligida miqdoriy ifodasini topadi.
Taklifning narxga bogliq elastikligi taklifning narxga nisbatan naqadar o‘zgarishinl bildiradi.
Elastiklik naraning o'zgarishiga javoban taklif qanday o'zgar-ganligini bildiradi. Elastiklikni (Э^) aniqiash uchun taklifning foiz hisobida o'zgarishini (Tf %) narxning foiz hisobidagi o'zgarishiga (P %) nisbatlanadi. Bunda

0. 
   A V T j%
   

AVP%

hosil bo'ladi. Misol keltiramiz. Aytayli к, 100 grammli bir pachka choy 5000 so'm turadi. Choyning narxi 6000 so'mga chiqdi, ya’ni 20 % ga oshdi. Bunda 10000 pachka o'rniga 12500 pachka choyni taklif etishadi, ya’ni taklifni 25 %ga oshiradilar. Bunda Э|<=25/ 20=1,25, Demak, Эк> 1,0. Bu taklif narxiga nisbatan ko'proq ort-ganini bildiradi. Taklif elastikligi har xil holatda bo'ladi:

0. 
   Taklif elastik bo'lganda koeffitsiyent 1 dan katta bo'ladi, ya’ni Эк>1,0. Buni yuqoridagi misol tasdiqlaydi. Taklif elastik bo'lganda uning egri chizig'i quyidagicha bo'ladi (6.9-rasm).
   

Chizmaga ko'ra, narx (P) 500 dan 600 ga yetganda, ya’ni 120 % bo'lganda taklif 4 dan 9 ga chiqqan, ya’ni 225 %ga yetgan. Taklif

105

narxga nisbatan jadai o'sganidan CD oralig'i katta bo‘!gan, taklif egri chizigi AB esa ancha yotiq shaklga ega.

0. 
   Taklif noelastik boiganda taklif narxga nisbatan sekinroq o‘zgaradi. Masalan, narx 40 % oshsa, taklif faqat 25 % ko‘payadi. Bunda Э|<=25/40=0,62, ya’ni 3i^

.1........	f ......	I	I ........	8........	1.........	1...
1	2	3	4	5	6	7