Operatsion ku‘sheytirgish

Elektronika
P4.2.1.1


Operatsion ku‘sheytirgish
Physics

Leaflets


Operatsion ku‘sheytirgish ishki du‘zilisi

Operatsion кu‘sheytirgishti tranzistorlardan diskret jiynaw

Ta‘jriybe maqseti

Operatsion ku’sheytirgishti tranzistorlardan jiynaw.

Ku’sheytirgishtin’ signallardi invertirlap ha’m invertirlamay ku’sheytiriw funksiyasin u’yrenip shig’iw

Is principleri

Bu’gingi ku’nde elektron qurilmalar kernewlilikke ja’nede joqariraq talaplar qoymaqta. Operatsion kernewlilikler zamonago’y elektronika sistemalarinin’ standart tu’rindegi bloklarinan. A’dette olardin’ tek sha’rtli belgilerin su’wretlep qara qutilarg’a qarag’anday etip qaraydi.

Sirtqi shinjirg’a baylanisli ra’wishte OK invertirlawshi kuchytirgich, invertirlamawshi kuchaytirgich, komparator, intergrator ha’m ha’r qiyli. wazipalarda qollaniliwi mu’mkin. Bul ta’jriybede tranzistorg’a tiykarlang’an diskret elementlerden du’zilgen operatsion kuchaytirgichning ishki du’zilisi u’yreniledi.

Bul shinjirdag’i tiykarg’I payda etiwshileri bul kiriw bo’limindegi differensial kuchaytirgich ha’m shg’iw bo’limindegi emitterli ta’krarlag’ish. Ta’jriybede bul operatsion kuchaytirgich eki tu’rli konfiguratsiyada qollanilg’an:
Biri invertrlawshi kuchaytirgich sipatinda


Ekinshisi invertirlamawshi ku’sheytirgish sipatinda
Eki variantta ha’m bul ta’jriyb’ede jiynap u’yreniledi Kuchaytirish ha’m fazalar mu’na’sebeti invertirlawshi ha’m invertirlamawshi rejimlerde shig’iw ha’m kiriw signallari salistirmasi aniqlanadi.

Eger OK ni ku’sheytiw koeffitsiyenti sheksiz u’lken bolg’an ideal ku’sheytirgish dep esaplasaq. Onda OK nin’ ku’sheytiriw koeffitsientin R1 ha’m R2 qarsiliqlar menen basqariw mu’mkin. Invertirlawshi ku’sheytiriw ushin ku’sheytiriw koefitsiyenti to’mendegige ten’ boladi:

 (1)

Invertirlamawshi ku’sheytiriw ushin ku’sheytiriw koefitsiyenti to’mendegishe aniqlanadi:

 (2)

Bul ten’lameler ushin OK ideal (ideal bloklardan du’zilgen) ha’mde “+” ha’m “-“ kiriwlerde kernew nol bolganinda, ta’miynlew kernewinin’ ha’r qanday ma’nisinin’ kiriw ha’m shig’iw toklari ha’m nol boladi dep qaraladi. OK nin’ ku’sheytiriw koeffitsiyentin jaqsilaw ushin R1 ha’m R2 qarsiliqlar qosilg’an. R2 qarsiliq qarama-qarsi baylanis qarsilig’i dep atalip, ol shig’iw signalin kiriwge qayta uzatadi.

Invertirlawshi ku’sheytiriwde ideal OK da shig’iw kernewi to’mendegishe ornatiladi: kiriwge keliwshi tok en’ kishi boliwi ushin '-' kiriw qarsiliq penen tosiladi ha’mde '+' kiriw jerge jalg’anadi. To’mendegi ten’lemeler orinli boladi:

Invertirlamawshi ku’sheytirgish ushin, “-” kiriw jerge jalg’anbag’an, lekin kiriw kernewi ushin to’mendegi ten’lemeni alamiz:

OK ishki du’zilisi

OKnin’ ishki shinjiri du’zilisi 1-su’wrette keltirilgen bolip, joqarida keltirilgenindey toliq ku’sheytiriw koeffitsiyenti ma’nisin R1 ha’m R2 qarsiliklar ornatadi. OK shinjirinin’ tiykarg’i ma’nisinde ku’sheytiriw koeffitsiyenti sheksiz boliwg’a umtiladi.

T1 ha’m T2 tranzistorlar shinjirdin’ tiykarin payda qiladi. Bunday tranzistorli shinjir differensiallawshi shinjir dep ataladi. Eki transistor da o’z-ara emitterleri arqali baylanisqan ha’m eki kiriw kernewi de bir qiyli bolg’anda kollektrolar arqali ha’m bir qiyli tok o’tedi.

T3 ha‘m T4 tranzistorlar diodlar menen birgelikte ta’miynlew deregi waziypasin o’teydi. T3 tranzistor T4 arqali o’tiwshi toklar ushin termostabilizatsiya waziypasin atqaradi ha‘m bul eki T1 ha‘m T2 ushin da orinli.T4 tranzistor T1 di tok penen ta’minleydi ha‘m T2 de o’z togin qosadi. Kiriw signalinin‘ ha‘r qanday kishi o’zgerisi T1 kollektorinan o’tiwshi tokti oz’gertiredi. Bul tok o’zgerisi kollektorg‘a ornatilg‘an qarsiliqlar arqali kernewler o’zgerisine aylantiriladi. Sonday etip, sheksiz qarsiliqqa iye bo’lg‘an T4 tok deregi tranzistori kernew boyinsha ku’sheytirgishtin‘ u‘lken boliwin ta’minleydi.

T5 tranzistor shig‘iw ku‘sheytirgishi sipatinda isleydi. Isshi noqta ornatiwshi potensiometr shinjir ten’salmaqlig’in ornatadi. Sonin‘ menen T1 ha‘m T2 tranzistorlar baza-emitter arasindag‘i kishi kernewler o’zgerisin kompensatsiya qiladi.

OK nin‘ In+ ha‘m In- kiriwleri T1 ha‘m T2 tranzistorlar bazalari ha‘m olar arasindag‘i ha‘rqanday kernewler parqi ku‘sheytiriledi. Kernewdin‘ ku‘sheytiriliwi bolsa R1 ha‘m R2 qarsiliqlar arqali tekseriw qilinadi. Ornatilg‘an bul ku‘sheytiriliw yag’niy ku‘sheytiriw koeffitsiyenti g=R2/R1 menen aniqlanadi. Ma‘selen, R1=1kOm ha‘m R2=100kOm bolsa ku’sheytiriw koeffitsiyenti 100 ge ten‘ boladi.

Funksional generator shiqiw kernewin kishi kernewlerge sa‘ykes qiyin bolg‘ani ushin kiriwge R1 qarsiliq qoyilg‘an. Bul 1kOm/10kOm kernew bo‘lgishi, qarsiliqlar salistirmasi funksional generator signalin 10 ma‘rta kemeytiredi. Ossilograftin‘ birinshi kanali arqali o’lshangen signal U_I kiriw signali dep ataladi. Shiqiw signali U_A bolsa ossilograftin‘ ekinshi kanali arqali o’lshenedi.

1-rasm. Operatsion ku’sheytirgishtin’ ishki du’zilisi