Optik va elektron nivelirlarning turlari va qismlarini o‘rganish laboratoriya mashg‘ulotiing mazmuni va maqsadi

1- jadval
Nivelirlar turlari va ularning ko‘rsatkichlari

Ko‘rsatikichlar	Nivelirlar turi
	N-3	N-3K	N10KL	3N – 5L	NA-728
O‘lchash xatoligi (ikki yo‘nalish bo‘yicha 1-km), mm	3	3	10	5	1
Trubani ko‘rish maydoni	1° 30^1	1° 30^1
Ko‘rish trubasini kattallashtirish darajasi, krat	30 ^x	30^x		30^x	28^x
Eng kichik vizerlash masofasi, m	1,2		1,5	1,2
Og‘irligi, kg	2				1,7

Elektron nivelirlar. Elektron nivelir (chet el davlatlarida “raqamli” termini yuritiladi) yuqori texnologik jihozlar turkumiga kiradi va o‘lchash vaqtini qisqartirishga, hamda avtomatlashtirishga imkon yaratadi. Natija reykaga vizirlash va tugmachani bosish orqali amalga oshiriladi. O‘lchashlarni xotirada saqlash, nisbiy balandlik va
balandliklarni hisoblashlar nivelirda joylashtirilgan protsessorda bajariladi, ular raqamlar ko‘rinishida hosil qilinadi.


2-rasm. Elektron nivelir anjomlarini konteynerda joylashishi:
a)nivelir SPRINTER; b) batareya (4 ta) ; s) doiraviy adilak; d) qo‘llanma CD-ROM; e) remen; f) nurdan himoya qiluvchi moslama (opsiya); g) perexodnik; h) shayin


3- rasm. SPRINTER 100M elektron nivelirining ko‘rinishi va tugmalarini funksiyanal vazifalari :
a) –aniq mo‘ljalga oluvchi vint; b)− batareya o‘rnatiladigan joy; s) – doiraviy adilak; d) – vizir; e)− fokisurovka vinti; f) –qo‘l tutqichi; g)− okulyar; h)− ekran; I) –treger; j)− o‘rnatuvchi vint
2−jadval
Elektron nivelirdagi klavish belgilari va ularning vazifalari

Klavish	Simvol (belgi)	Birinchi darajali vazifasi	Ikkinchi darajali vaziasi
∆H		Balandliklar farqi va orttirmalarni o‘lchash	Kurssorni pastka haraktlantirish
MENYU		“Nastroyka”menyuga kirish va yo‘nalishni anlash	Tasdiqlash klaaishi ENTER
CHIROQCHA		Displeyni yoqish	ESC klavishi dasturlarni tugatish/ ilova yoki nastroykadan chiqish(menyu rejimida )

3−jadval
Elektron nivelirda ishlash jarayonigi boshqaruvidagi belgilar va vazifalari

MEAS	O‘lchash tartibi	B BF	Reykani bir tomoni bilan niveliroash
MENU	Menyu	BFFB BFFB BFFB BFFB	Reykani ikki tomoni bilan nivelirlash
ADJ	Tekshirish va sozlash	BF BF	O‘rtacha orttirma
TRK	Kuzatuv rejimi		Yuqoriga−pastga
SET	Nastroyka	∆H	Balandliklar farqi
			O‘lchash oralig‘i/taymerni faollashtirish

Yuqorida keltirilgan 2 va 3−rasmlardan elektron “Sprinter” niveliri va 2, 3− jadvallarda klavish belgilari, ularning vazifalari, ishlash jarayonidgi boshqaruvidagi belgilar va vazifalari to‘g‘risidagi umumiy malumotlar bilan tanishish mumkin.
“Sprinter”da olingan (o‘lchangan) malumotlari fayl ko‘rinishida saqlanishi, uni istagan vaqtda ekranda hosil qilinishi yoki qayta ishlash uchun kompyuterga uzatilish qobiliyatiga ega.
Turli davlatlarda ishlab chiqarilgan turli model elektron nivelirlarning ko‘rinishi, ularning ayrim texnik ko‘rsatkichlari 4- jadvalda keltirilgan.


4- jadval
Elektron nivelirlarning turlari va ayrim texnik
ko‘rsatkichlari

Nivelir turlari	Ko‘rinishi	Ishlab chiqilgan davlat	O‘lchash aniqligi	O‘lchash masofasi	Ko‘rish trubasining kattalashtirish darajasi
SOKKIA SDL50		Yaponiya	0,8 mm	1,6–100 m	28x Og‘irligi 2,4 kg
Topcon DL-101S		Yaponiya	0,4 mm	2 – 100 m	32x Og‘irligi 2,8 kg
Trimble DiNi 07		AQSh	0,7 mm	1,5 – 100 m	26x Og‘irligi 3,5 kg
Leica DNA03		Shvesariya	0,3 mm	1,8 – 110 m	24x Og‘irligi 2,85 kg

Laborotoriya ishlarini bajarish tartibi va natijalar
Mashg‘ulot jarayonida:
1.Nivelirning tasniflari tushuntiriladi va o‘zlashtiriladi;
2.Nivelirning qisimlari, vazifalari bo‘yicha umumiy ma’lumotlar beriladi;
3. Elektron nivelirlarning klavish belgilari, ularning vazifalari, ishlash jarayonidgi boshqaruvidagi belgilar va vazifalari to‘g‘risidagi umumiy malumotlar bilan tanishishiladi;
4.Nivelirlarni o‘lchash ishlariga tayyorlashdagi tekshirish va sozlash bo‘yicha tartibini (4−ilovada keltirilgan) o‘zlashtirish uchun uyga vazifa beriladi.
Har bir talaba nivelirlar bilan ishlash natijasida:
1.Turli rusmdagi nivelirlar va ularnini qisimlari ko‘rsatilgan A4 formatda (skaner qilingan rasmlarda) nivelirlarning qisimlari va vazifalari bayon qilingan materiallar taqdim etadi;
2. Nivelirni tasniflari, aniqliklari bo‘yicha nomma−nom (jadval shaklida) ma’lumotlar keltiradi;
3. Elektron nivelirning klavish belgilari, ularning vazifalari, ishlash jarayonidgi boshqaruvidagi belgilar va vazifalari to‘g‘risidagi umumiy malumotlar keltiradi;
Materiallar jamlanadi, himoya qilinadi va topshiriladi.