O’quv – uslubiy majmua mualliflar: dots. Qobilov S. S. Ass. Nurmamatov M. Q. Ass. Abdirofiyev N. A. Samarqand – 2020

Sintaksik xatolar tilning sintaksik qoidalarini noto’g’ri ishlatilishi bilan xa-
rakterlanadi. Masalan ,const n=5 ; var x,y:real; tasvirlash mavjud bo’lsin . Oper-
atorlar n:=n+1; 22:=x+y; tilning qoidalariga javob bermaydi va translyator sin-
taksik xatolar haqida ma’lumot beradi. 
Semantik xatolar obekt xususiyatini aniqlash mumkin bo’lmagan hollarda 
yoki obekt xususiyati obektni ishlatish jarayoniga qarshidir. Masalan , obekt tas-
virlanmagan yoki tasvirlangan, ammo ishlatilishi noto’g’ri. 
Xatolarning yana bir turi – bu hisoblash jarayonidagi, yani programma ish-
latayotgan paytdagi xatolardir . bularni fatal xatolar deymiz. Masalan “nolga 
bo’lish” , massiv o’lchovlaridan chiqib ketish, stek to’lishi kvadrat ildiz ustida 
manfiy ifodani paydo bo’lishi va hokozolar. 
Translyasiyalash texnikasida yana bir muhim masala-bu hisoblashlarni op-
timallshtirishdir. Foydalanuvchi asosan xotira qurilma va protsessor vaqtini ishla-
tadi. Ana shu resurslarni optimallshtirsak bitta emas bir nechta programmalarni 
qo’llash va ularga tejalgan resurslarni ishlatish sharoiti paydo bo’ladi. Umuman 
olganda xotira va vaqt asosan optimizatsiya qilinadi. Bu ikki komponentani opti-
mallshtirish bir-biriga ziddiyat ko’rsatadi . Programmani optimallshtirish jarayon-
ida quyudagi usullar ishlatiladi: 
- Bazi bir amallarni translyatsiya paytida ijro etish ; 
- Sikl, prosedurani chaqirish, indeksatsiyalash kabi amallarni asoslangan 
variantini ishlatish; 
- Maxsus registrlardan foydalanish ; 
- Mashinaga bog’liq va bog’liqmas optimallshtirish.
Sinov savollari: 
1. Tarjima qaysi bosqichlardan iborat? 
2. Leksik va sintaksik tahlil vazifalarini tushuntiring. 
3. Semantik tahlil nima? 
4. Generatsiyaga misollar keltiring. 
5. Optimallashtirishni qanday usullarini bilasiz? 

---

73 
6. Sintaksik xatoni tahlil qiling. 
7. Fatal xatolar haqida ma’lumot bering.